Misafir Ol Gel Bana, Sağlık

Astronotlar Uzayda Nasıl Beslenir?

Rusya tarafından 04.10.1957 tarihinde Dünya yörüngesine Sputnik isimli ilk yapay uydunun yerleştirilmesiyle birlikte, insanlar uzayı kendi ürettiği araçlar vasıtasıyla doğrudan kullanmaya ve yeni keşifler yapmaya başlamıştır. Bu yapay uydu, uzay teknolojisinde yeni bir çağ başlatmıştır. Uzay seyahati, bugüne kadar insanlığın en büyük hedeflerinden biri olmuştur. 1960’ın başından beri uzay uçuşu teknolojilerinde önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Bu gelişmeler, uzayda kalınan süreyi önceleri dakikalardan günlere, daha sonra aylara ve günümüzde ise yıllara kadar uzamasına yardımcı olmuştur.


Uzayda Beslenme


Beslenme her bir hücre, vücut sisteminin yapısı ve işlevi için çevreye bakılmaksızın gereklidir. Ancak beslenme radyasyon, sıcaklık ve atmosferik basınç gibi çevresel durumlardan da önemli ölçüde etkilenmektedir. Uzay uçuşlarında beslenme; sinir sistemi, kardiyovasküler, sindirim sistemi, günlük ritim, kas – iskelet fizyolojisinin yanı sıra hematoloji ve immünoloji çalışmalarını da içeren diğer yaşam bilimi araştırmaları ile yakından ilişkilidir.


Uzay ortamı, beslenme durumunu değiştirebilecek fizyolojik değişikliklere neden olmaktadır.Örneğin, demir metabolizmasındaki değişiklikler, uzay uçuşu sırasında hematolojik değişikliklerle yakından ilişkilidir. Benzer şekilde, uçuş esnasında artan radyasyon ve oksidatif stres seviyeleri, uzay uçuşu sırasında veya sonrasında azalan antioksidan durumunu etkileyebilmektedir.


Bu nedenle, uzay yolcularının beslenme gereksinimlerini ve yerçekimsiz ortama adaptasyonunda beslenmenin rolünü anlamak, uzay aracının mekanik sistemleri, mürettebat güvenliği ve görev başarısı kadar kritik önem taşımaktadır.


Uzayda Beslenme ve Uzay Yemekleri


Amerika ve Rusya basta olmak üzere yıllardır süregelen uzay yarısı pek çok teknolojik ilerlemesiyle beraberinde getiriyor. Bu teknolojik ilerlemeler, sadece elektronik cihazlar üzerinde değil, yiyecek – içecek sektöründe de etkilerini gösteriyor. Uzun ve zorlu uzay yolculuklarında astronotların beslenme ihtiyacının karşılanabilmesi için tahmininizden çok daha ciddi araştırmalar yapılıyor.



Uzaydaki yiyecek çeşitleri genel olarak sekiz kategoride incelenmektedir:


• Rehidre olabilen yiyecekler: Su, depolanmasını kolaylaştırmak için rehidre olabilen gıdalardan çıkarılmaktadır. Bu dehidrasyon süreci dondurarak kurutma olarak da bilinmektedir. Yiyeceklere tüketilmeden önce su eklenmektedir.


• Termostabilize edilmiş yiyecekler: 


Termostabilize yiyecekler ısıl işlem görmektedirler. Bu yüzden de ortam sıcaklığında depolanabilirler. Çoğu meyve ve balık konserve kutusunda termostabilize edilmektedir. Bu konserve kutuları yerel marketlerden satın alınabilen kaplara benzemektedir ve çekme aparatlarıyla kolayca açılabilmektedir. Tatlılar da plastik kaplarda paketlenmektedir.


• Orta nemli yiyecekler: Orta nemli gıdalar, yumuşak dokuyu korumak için hem yeterli miktarda su bırakmakta hem de ürünü biraz su çekerek korumaktadır. Bu yöntemle herhangi bir hazırlık olmaksızın yenilebilmektedir. Bu yiyecekler kurutulmuş şeftali, armut, kayısı, kurutulmuş et gibi yiyeceklerden oluşmaktadır.


• Doğal formundaki yiyecekler: Bu yiyecekler yemeğe hazırdır ve esnek torbalar içerisinde paketlenmektedir. Örneğin; kabuklu yemişler, kuru meyve ve tahıl karışımları, kurabiye ve bisküviler.


• Işına maruz kalmış yiyecekler: Bu ürünler pişirilmekte, esnek folyo torbalar içerisinde paketlenmekte ve iyonize edici radyasyon ile sterilize edilmektedir. Bu yüzden ortam sıcaklığında saklanabilirler. Biftek ve tütsülenmiş hindi gibi ürünler ışına maruz kalmış yiyeceklere örnek olarak verilebilmektedir.


• Dondurulmuş yiyecekler: Bu yiyecekler büyük buz kristalinin birikmesini önlemek için çabucak dondurulmaktadır. Bu yöntem yiyeceklerin orjinal dokusunu korumakta ve taze tadı vermesine yardımcı olmaktadır. Bu yiyeceklere sebzeli tart, kiş, güveç, tavuklu börek örnek olarak verilebilmektedir.


• Taze yiyecekler: Bu yiyecekler işlem görmemekte ve yapay olarak korunmamaktadır. Bu yiyeceklere elma, muz örnek olarak verilebilmektedir.


• Soğutulmuş yiyecekler: Bu yiyeceklerin bozulmasını önlemek için soğuk ve serin ortam gerekmektedir. Bu yiyeceklere krem peynir ve ekşi krema örnek olarak verilebilmektedir.


Yukarıda sıralanan yiyecekler için suda çözünen tuz kullanılmaktadır. Çünkü tuz tane olarak kullanıldığında uçarak filtreleri tıkayabilmektedir. Ayrıca mayonez, hardal, ketçap gibi soslar da kullanılmaktadır.


Astronotların görev yapacağı süre boyunca yetecek yiyecek-içecek stoklanmaktadır. Buna ek olarak acil durum için üç haftalık yedek yiyecek ve içecek depolanmaktadır. Yemek poşetleri, peçete, kaşık ve çatallar cırt cırt denilen sistemle masaya yapışık halde bulunmaktadır. Kaşık ve çatallar nemli peçete ile temizlenerek daha sonra kullanmak üzere kaldırılmaktadır.


Peki Nasıl Beslendiler?


İnsanlar Yuri Gagarin’in 1961 yılındaki 108 dakikalık uçuşundan beri uzayda yemek yemektedirler. 1961 yılından beri hem Amerika hem Rusya güvenli, kolay hazırlanan, hızlı tüketilen ve az atık ile kompakt olarak ambalajlanan, çekici ve besleyici gıdaları uzayda kullanmak için geliştirmeye çalışmaktadırlar.


Uzay aracında soğutma imkânının kısıtlı olması sebebiyle, pek çok gıda ortam sıcaklığında depolanmak için üretilmektedir. Uzay programlarında kullanılan gıdalar genellikle dondurularak kurutulan veya konserve olarak hazırlanan ürünlerden oluşmaktadır. Elma, muz gibi taze yiyecekler çok kısa süreli muhafaza edilmekte ve kullanılmaktadır.


1 kg. besin maddesinin uzaya yolculuğu ortalama 10,000 $’a mal oluyor. Hal böyle olunca gerek bu besinlerin hacmi ve kütlesi gerekse içerdiği besin değerlerinin astronotların ihtiyacını karşılayabilmesi çok önem kazanıyor.


NASA’nın uzaya ilk yolculuğunu yaptığı Mercury görevi 1959 yılında astronot John Glenn ile gerçekleşti. Bu görevde John sonradan çok zorlandığını söyleyeceği pipet yardımıyla içilen tatsız fakat besleyicilik değeri yüksek sıvılarla hayatta kaldı. Sonraki görevler olan Gemini ve Apollo görevlerinde Nasa yetkilileri bu konuya daha fazla kafa yorma gereği duydu ve dehidratasyon denilen bir teknikle sonradan su eklenerek normal hale getirilecek pek çok besin maddesi geliştirdi.

İLGİNİ ÇEKEBİLİR:  Basit Şeyler

Meyve suları ve çorbalar bunlardan sadece birkaçıydı. Aynı zamanda NASA küp sekline getirilmiş çilekler, çikolata, bacon (domuz jambonu) ve hatta ekmekler göndermeye başladı. Hatta Ay’a ayak basıldığında tüketilen ilk besin Bacon’di.


Astronotlar, uzayda genellikle besin değeri yüksek dondurulmuş kuru gıdalar tüketiyor. Astronotlara doğum günleri gibi özel günlerdeyse daha farklı bir menü sunuluyor. Astronotların hastalanmaması için yiyeceklerde bakteri olmaması, içinde sıvı bulunmaması en önemli kurallar arasında. Yiyeceklerin uzaydaki tadı da yerçekimi olmadığı için çok farklı oluyor.


Astronotlar için hazırlanan yiyecekler çok katı mikrobiyolojik kısıtlamalara sahip olmasının haricinde dünyadaki yemekleri yansıtmaktadır. Bu yiyeceklerin beslenme değerinin yanı sıra en önemli özelliği koruma sürecidir ve uzay yiyeceklerinin hiçbir zaman gıda zehirlenmesi riski taşımaması gerekmektedir. Bu yüzden astronotların yiyeceklerini güvende tutmak için NASA tarafından HACCP geliştirilmiştir ve günümüzde de gıda endüstrisi tarafından uygulanmaktadır.


Uzayda Fiziksel Aktivite


Yerçekimsiz ortamda fiziksel aktivite dünyadakine kıyasla çok daha az olmaktadır. Bununla beraber ortaya birçok sağlık sorunu da çıkmaktadır. Düşük fiziksel aktivite düzeylerine göre astronotların beslenme alışkanlıkları ve kalori ihtiyaçları da değişmektedir.


Tükettikleri Bazı Besinler










Dyt. Mehmet Aydın