Deq Art

Binlerce yıldır, dünyanın dört bir yanındaki insanlar, güzellik, kültürel kimlik, statü-konum, tıp ve doğaüstü korumayı kapsayan çeşitli ontolojik, psikososyal ve sosyokültürel kavramları iletmek için derilerine dövmeler yaptılar. Bir bilgi aktarım sistemi olarak dövme; kültürün sayısız özel yolla kaydedildiği, deneyimlendiği ve korunduğu derinin görsel bir dili olmuştur ve olmaya da devam etmektedir.

Dövmelerin insanlık tarihi boyunca günümüze taşıdığı anlamları tam olarak kavramak istiyorsak, kültürü ileten araçlar olarak kabul etmeli, dövmelerin zaman içinde kültürler arası konuşlandırılma biçimlerine dikkat etmeliyiz. Eski bir gelenek olan dövmeler, bugün her zamankinden daha popüler ve sosyal olarak her zamankinden daha kabul edilebilir durumdalar.

Dünyada bir çok kültürde yer alan dövme geleneği Kürtler’de “Deq” olarak adlandırılıyor ve günümüzde adeta rönesans dönemini yaşıyor. “Deq” sembollerinin farklı çağrışımları vardır,  çoğunun kadınları kötü güçlerden, nazardan koruduğuna inanılır.  İyi sağlık getirdikleri, hastalıkları iyileştirdikleri, doğurganlığı artırdıkları, aile bağlarıyla ilişkilerini – kimliklerini sembolize ettikleri düşünülür. Aynı zamanda süs-güzellik amaçlı yapılan bir vücut modifikasyonudur.

Moda değiştikçe insanlar bu eski geleneğe olan ilgilerini zamanla kaybettiler. Pek çok genç erkek ve kadının gözle görülür dövmeleri olmasına rağmen, geleneksel sembolleri kullanmaz oldular. Yüz, ayaklar, kollar, eller ve göğüs gibi vücudun görünür kısımlarındaki güçlü sembollere daha çok 60 yaş üstündeki kadınlarda rastlanırken son yıllarda deq daha popüler bir hal kazanmaya ve talep görmeye başladı.

Bu kadim geleneği sürdürmeye çalışan, bu işe gönül vermiş genç bir deq sanatçısı olan Faté ile tanışın!

• Deq’e olan ilginiz nasıl başladı? Bu konuda referans aldığınız, size bu geleneği öğreten bir aile büyüğünüz oldu mu? 

Ben Mardin – Derik’in bir köyünde yaşıyorum. Deqe ilgim de 2018’de başladı. Daha önce sürekli yaşlı insanların vücutlarının farklı yerlerinde olan motifleri çocukluğumdan beri görüyordum ama hiç sorgulamıyordum. Köyümüzde bazı teyzelerde dw var, ilk defa onalara sordum diyebilirim. Anlamını, neden yaptıklarını ve yapılış şekillerini… Deq serüvenim öyle başladı.

Fatê

• Zamanla sadece toplumsal algılar ve popüler tasarımlar değil, aynı zamanda dövme yapmak için kullanılan aletler ve mürekkepler de değişti. Günümüz dövme tabancalarından önce, dövme aletleri çeşitli farklı malzemelerden yapılıyordu. Deq, eskiden kız çocuğu emziren anne sütü ve külün-kurumun karıştırılması ile yapılıyordu. Siz hangi yöntemi kullanıyorsunuz? 

Deqın birçok yapılış yöntemi var. Bunlardan en çok kullanılan, anne sütü-is. Bunlar dışında: Ot-is, yumurta sarısı-is, barut-annesütü-is, dalak-is. Ben de anne sütü ve is kullanıyorum. Tabii bu, kız çocuğu doğuran anne sütü olmalı, çünkü bereket getirdiğine inanılıyor.

• Deq nasıl yapılıyor? 

Deqı ben şöyle yapıyorum: Öncelikle istenilen motifi kendim çiziyorum. Önceden hazırladığım karışımı çizdiğim şeklin üzerine sürüyorum ve iğneyle karışım derinin altına geçip şekil ortaya çıkana kadar üstünden seri şekilde geçiyorum. Bu şekilde deq motifi ortaya çıkıyor.

• En çok tercih edilen figürler ve bunların anlamları hakkında bize birkaç örnek verebilir misiniz? 

En çok kullanılan motifler şunlar; yarım güneş, tam güneş, ay, yıldız, taç, makas, noktalar, tarak, dağkeçisi, mirov. Yarım güneş, daha çok bilgiyi, dengeyi ve yaşamı temsil ediyor. Şöyle bir durum da var, bedenine herhangi bir motif yapan biri kendince de anlam katabiliyor. Üç noktanın her biri şansı, mutluluğu ve sağlığı temsil ediyor. Dağkeçisi, eskiden çoğunlukla doğurganlığı arttırdığına inanıldığı için yapılıyormuş. Tam güneş, daha çok huzur ve bereketi simgeliyor.

• Sizce deq yaptırmak isteyenler, talep ettikleri motiflerin anlamlarının bilinciyle mi yoksa popüler kültürün ve modanın yönlendirmesiyle mi hareket ediyorlar? 

Sizin de bildiğiniz üzere son dönemlerde deq oldukça popüler oldu. Bu durum, talebin artmasına da etki etti tabii. Gelenlerin çoğu simgelerin anlamlarını bilmiyor ya da seçtikleri bir motif yok, en çok yapılan motif hangisiyse onu yapıyorlar.

• Dövmeli bir bedene sahip olmak, günümüzde -ne yazık ki- hala bir ötekileştirilme ve toplumsal bir tepkinin hedefi olmak demek. Sizce yapılan dövme “geleneksel” motifler içerdiğinde bu tepki farklılaşıyor mu? 

Aslında bi tık farklılaşıyor diyebiliriz. Mesela deq yapmak isteyen bazı arkadaşlar geliyorlar  ve ailelerinin dövmeye karşı olduğunu ama deq konusunda öyle bir durumlarının olmadığını söylüyorlar. Tabii bu muhafazakarlar için değişiyor. Şunu diyebiliriz ki kültürel bir sanat olduğundan kaynaklı deq ile dövmeye bakış açısı farklı.

• Eski yöntemlerle yapılan dövmeler büyüklerimiz tarafından kabul görürken, modern yöntemlerle yapılan dövmeler “haram” olarak eleştiriliyor. Bu işe başlarken ailenizin size yaklaşımı nasıl oldu? 

Maalesef ki öyle. İlk deq yaptığımda ailemden olumsuz tepkiler aldım ben de ve tepkileri de sürüyor hala maalesef. Dediğiniz gibi haram olduğuna inandıkları için. Bu da aslında kültürün yaşaması için bir dezavantaj.

Deq Art

• İnsanlar sizi nerede bulabilirler? Deq yaptırmak isteyenler size nasıl ulaşsınlar?

Atölyemi Diyarbakır – Sur’da açtım. Adı deq.art__ Çoğunlukla sosyal medya üzerinden insanlar iletişime geçiyorlar. Koşullar el verdiğinde şehir dışında çıkıyorum. Bu da Diyarbakır’a gelemeyen arkadaşlar için daha iyi oluyor. Duyurular yapmak ya da deq ile ilgili çeşitli bilgiler için İnstagramı kullanıyorum.