Haft Sin ve Paveh

İran Kurdistanı’ nda gittiğim her yerde, masa üzerine özenle dizilmiş birtakım şeyler, ayna, kurdelelenmiş buğday ve mumlar gördüm. Gelin size bunun hikayesini anlatayım.

Akre’ de Newroz’ u kutladıktan sonra İran Kurdistanı’na geçmiştim. Biliyorsunuz ki İran’ da Newroz, büyük bir coşku ve özenle kutlanıyor. Sofralar hazırlanıyor, akrabalar ziyaret ediliyor ve yeni yıl coşku içinde karşılanıyor. Söz ettiğim bu sofraların adı, “Haft Sin”. Haft Sin Sofrası, genelde Newroz’ dan iki hafta önce itina ile kuruluyor ve 13 gün kadar evin ya da mekanın en güzel köşesinde yerini alıyor. Peki neden haft ve neden sin?

Neden Haft?

Haft, yedi, rakamla 7 demek. 7 rakamı, bildiğiniz üzere hemen hemen bütün dinlerde kutsal kabul edilir. Kuran’da, 7 kat cennetten ve gökten bahsedilir. Yahudilerde, kutsal şamdan 7 mumludur. Hindu dininde, insan vücudunda 7 çakra vardır vs vs. Zerdüştlükten de önce İran topraklarında Mitraizm inancı vardı. Burada da 7 kutsal bir sayı olarak kabul görüyordu. Anne, baba ve çocuk; 3. Ateş, toprak, hava ve su; 4. Toplamda 7.

Neden Sin?

İran Alfabesinin S veya Sin harfi. Firdevsi’nin eski İran efsaneleri üzerine kurulu manzum destanı olan Şehname’de “Haft-Sin” olarak geçiyor fakat biraz araştırma yaptıktan sonra, İslamiyetten önce S harfi değil Ş harfi olarak geçtiğini görüyoruz. Hint-Avrupa dillerinin gelişimi arasında, fonetik sesi ‘Sh’; önce ‘Ch’ye, sonra ‘S’ye dönüşür. İslamiyet öncesi, Haft Chin’miş, Ş ile.

Yani demek oluyor ki sofraya S harfi ile başlayan 7 ürünün konulmasıyla Haft Sin Sofrası oluşuyor. Aşağıda benim çektiğim birkaç sofraya göz atabilirsiniz. İlki, Kirmanşah’lı güzel insan Leyla’nın evinden, ikincisi Paveh’te bir kafeteryadan, üçüncüsü ise Hewraman’daki otelin lobisinden.

Bu, madde mi demeli ürün mü bilemedim, ne anlama geldiklerini anlatmadan evvel, İslamiyetten önce Ş harfi ile konulan 7 ürünün ne olduğuna bakalım: Şoleh (bir tür safranlı tatlı), şarab (şarap), şir (süt), şemşad (ağaç), şahd (bal), şikar (şeker) ve şaye (meyve). İslamiyet sonrası 7 değişmemiş, Ş harfinin yerini S almış ve şarap sofradan kaldırılmış, yerini şunlar almıştır:

-Sir (Sarımsak): Sağlıklı yaşam ve hastalıklarla mücadeleyi simgeler.

– Sib (Elma): İran’da dört mevsimde bulunan bir meyvedir. Kırmızı elma ise sağlığı ve güzelliği simgeler.

-Sabze (Yeşillik): Buğday, yeşil mercimek ve arpa gibi tohumlarından yapılır. Yeniden doğuşu, doğayı ve baharı simgeler.

-Senjed (iğde): Aşk, güzellik ve tutkuyu simgeler.

– Serke (Sirke): Sabır, iyi niyeti simgeler.

-Samanu: Buğday özünden yapılan bu tatlı, gücü temsil eder.

-Somagh (Sumak): Sumak, gün doğumundan önceki şafak rengini, yeni bir başlangıcı simgeler.

-Sonbol (sünbül çiçeği): Baharı ve cennet kokusunu simgeler.

-Sekkeh (Bozuk Para): Zenginlik ve refahı simgeler.

-Ayna: Gökyüzü ve ruhun yansımasını simgeler.

-Şamdan: Hayatı aydınlatma, mutluluğu simgeler.

-Kırmızı Balık: Ay’ı simgeler. Fanus içinde dönmesi ise yılın başlangıcı ve ayların geçmesini simgeler.

-Boyanmış Yumurtalar: Doğurganlığı simgeler. Sepet içine konulmuş boyanmış yumurtalar, ailenin özel bir gün için süslenip bir araya gelmesini simgeler.

Bu güzel bilgilerden sonra gelelim Pave ya da Paveh’e. Pave, Kirmanşah eyaletinde bir şehir. Paveh’e yol alırken, yol o kadar dik ve kavisli idi ki balata kokuları gelmeye başlamıştı. O kadar yer gezdik, hiçbir yerde asker veya polise denk gelmemenin şaşkınlığı ve huzurunu yaşadık. Ta ki Paveh’in girişine 10 km kalana dek. İlk defa orada askeri nokta gördüm. Onda da bize gayet kibarca “Bi ro azizm gyan” dediler. Bunlar, güzel şeyler. Girişte, köprüye varmadan hemen sağda, sizi kocaman bir nar heykeli selamlıyor. Buranın narı meşhurmuş ve nar festivalleri yapılıyormuş. Bknz.

Foto: Erfan Karami

Foto: irankhabar.ir

Şuraya da görmek isteyenler için link bırakayım:

Paveh, gezdiğim diğer yerlere göre çok daha gelişmiş bir şehir. Bunun nedeni ne olabilir diye çok kafa yormaya gerek yok aslında; kaçakçılık! Irak sınırına yakın olması vesilesiyle ekonomisi  epey hareketli. Girdiğimiz bir yerde içtiğimiz baharatlı çayın tadı hala damağımda.

İran Kurdistanı’nın diğer yerlerinde olduğu gibi burada da her şey oldukça ucuz. Buradan Palangan Köyü ‘ne gitmek istedik fakat haritada yakın gözükse de aradaki mesafe epey uzunmuş. Çay içip dinlendikten sonra, şehrin siluetine bir göz atıp, yolumuza devam ettik…