Kafa Kesen Çılgın Bakireler: Maenadlar ve Dionysos

Maenadlar, Yunan mitolojisinde, çeteler halinde dolaşıp, şarap içerek, neşe içinde, “Başlatma ulan cinsiyetçi pratiğine!” diyerekten adam (erkek, bey, bay her neyse) parçalayan çılgın kadınlar, bebeklerim. Gelin efenim, onları ve Dionysos hazretlerini yakından tanıyalım. Atmosferi anlamak ve kafamızda canlandırabilmek adına, önce Dionysos’u tanıyarak başlayalım. Kimdir Dionysos?

Dionysos, Zeus ile ölümlü Semele’nin oğludur ve on iki Olympos tanrısından biridir. Doğum hikayesi, mitolojideki diğer bütün hikayeler gibi çok ilginç. Çapkınların şahı Zeus, Semele’ye aşık olur ve kaçınılmaz son; onu hamile bırakır. Zeus’un karısı fettan Hera, Zeus’u önceki hikayelerden bildiğiniz gibi delice kıskanmaktadır. Bir gün yaşlı bir kadın kılığına girer ve Semele’yi doldurup, Zeus’un ona güçlerini göstermesi için ikna eder. Zeus da Semele’yi kıramaz ve bütün gücünü gösterirken, Semele bu güçten etkilenip birden yanmaya başlar ve karnındaki altı aylık bebeğini düşürür. Hera’nın istediği de budur.

Fakat yaman Hera’nın planları tutmaz, mucizevi olarak orada biten bir sarmaşık, bebeği yanmaktan korur ve Zeus böylece Dionysos’u kurtarıp baldırında (bazı kaynaklara göre kasıklarında?) saklar. Dionysos, üç ay sonra Zeus’un baldırından doğar. Olaya geliniz. Fakat Hera durur mu? Durmaaz. Bu sefer de Hera’nın emri üzerine Titanlar, bebek Dionysos’u kaçırıp küçük parçalara böler ve bir kazanda canice haşlarlar. Ancak bebeğin büyükannesi tanrıça Rhea, Athena’nın yardımıyla onu kurtarır ve parçalarını birleştirir. Mitoloji bu efenim.

Dionysos’u Hera’dan saklamak için de, onu Semele’nin kız kardeşi İno’ya yollar. Ama Hera bunu öğrenir. Eee Hera bu, bu kez İno’ya saldırıp, onu delirtir. Zeus, Dionysos’u kıskanç Hera’nın elinden zor kurtarır ve onu bir keçiye dönüştürerek Nysa Dağı’ndaki nemflerin arasına yollar. Dionysos, Nysa Dağı’nda büyür, genç bir adam olur ve dağlarda keçi keçi dolanırken şarabı keşfeder. Böylece Dionysos veya diğer adıyla Bacchus; şarap, bağcılık, cümbüş ve coşkunluk tanrısı olur.

Dionysos’u tanıdık. Zamanla Yunan Mitolojisinde halk; şarap tanrısı, medeniyetin ve barışın temsilcisi Dionysos miti içinde yoğrulmuş ve onun adına düzenlenen bağ bozumu şenliklerinde bugünkü tiyatronun da temeli atılmış.

Dionysos Şenlikleri (Maenadizm) düzenlenmeye başlanır. İşte bizim çılgın maenadlar, Dionysos onuruna düzenlenen, coşku dolu kült şenliklerde yer alan kadınlar grubudur. Maenad’in kelime anlamı, çıldıranlardır. “Literatürde geçen bu kelimenin anası babası yok mudur? Vardır: Delirmek anlamına gelen mainomai fiilidir. Hatta bu fiilin, Türkiye’de yaşayan bir evladı vardır: Manyak.” (Güzide bir ekşi entrysi)

Maenadlar topluluğunun (Maenadik thiasos) rolü, bu şenliklerde Satyr rolü üstlenen erkeklere eşlik etmektir. Dionysos gizemlerinde kadınların özel bir yeri ve görevi vardır. (Konudan konuya atlamak gibi olmasın diyerek, parantez içinde Dionysos ve kadınlarla ilgili şu bilgiyi vermeden geçemeyeceğim: Naksos’a gelen Dionysos, burada kendisine karşı çıkan ve kendisinin takipçisini öldüren Perseus’u cezalandırıyor. Argos’lu kadınları bir güzel çıldırtıyor ve bu kadınlar, kendi öz çocuklarını çiğ çiğ yiyorlar. Hatasını fark eden Perseus, Dionysos’u yatıştırmak için onun adına bir tapınak yaptırıyor falan da ortalık yatışıyor.)

Efenim, bu gizemli şenliklerde Tanrı Dionysos’un dostları, yani diğer bir anlamla, doğanın ruhları olarak algılanabilecek varlıklar da bulunmaktadır ve bunlar kadınlar tarafından canlandırılmaktadırlar. Bu kadınlar, mistik bir delilik halinde çığlıklar atarak kırlarda dolaşan, pınarlardan su yerine bal ya da süt içen Bacchalar’ (Maniaslar) dır. Maenadlar, çıplak bedenlerini ceylan postlarıyla örtüp, başlarına sarmaşıktan bir taç takmaktadırlar. Ellerine, ucunda bir çam kozalağı takılı sarmaşık ya da asma yapraklarıyla sarılı bir değnek alarak, iki kulplu  büyük şarap kupalarıyla dolaşmakta ve flütlerin ezgileriyle ya da teflerden yayılan seslerle çılgınlar gibi dans etmektedirler.

Mite göre, bu şarabın dibine vurup adam kesen çılgın bakireler, geceleri dağlara doğru uçup  garip ayinler yaparlarmış. Resimlerde de gördüğünüz üzere, birçok kaynakta, sarhoş ve sürekli kendinden geçmiş halde dolaşan, daha çok genç ve çekici, çılgın bakireler olarak tasvir edilmişlerdir. Hatta, kadınları önemsemediği için Orfe‘ye (yani Orpheus) sinirlenip onu öldüren ve vücudunu zevkle parçalara ayıranlar da Maenadlardır.

Şarap Tanrısı Dionysos adına düzenlenen bu şenlikler, zamanla Roma’ya kadar yayıldı. Baktılar ki bu şenliklerde sadece eğlence değil, gizli suçlar, komplolar dönüyor, yasaklamak istediler. Her yasak gibi bu da ihlalcisini yarattı ve şiddetli cezalara rağmen, halk gizlice toplanıp, içmeye ve eğlenmeye devam etti.

Yaa, işte böyle efenim. Bir de bira tanrısı Sabazius var ki hakkında yeterli kaynağa ulaşabilirsem, onunla ilgili de yazmak isterim.

Bu çılgın kızlar hakkında sizler ne düşünüyorsunuz?