Ma Heidegger Nazî bû?
Di sedsala 20. de felsefevanê ku wekî herî girîng dihat qebûlkirin, Martin Heidegger, ma ew Naziyek bû? Di wextê rektoriya xwe de çi pêk anî, xwest çi tiştan pêk bîne? Heideggerê îdeolog, Heideggerê felsefevan xist bin bandora xwe yan na?
“Heke hûn, Villon ê ku çend caran li peyê xist wekî kujer, heke hûn Genet wekî diz, heke hûn Defoe wekî sextekar, heke hûn Dostoyevski wekî xumarbaz, heke hûn Balzac wekî delkbaz, heke hûn Pound wekî xayin, heke hûn Baudelaire wekî kokaînman, heke hûn Poe wekî alkolîk, heke hûn Marlow weî jurnalîst, heke hûn Ehrenburg wekî jerdevan, heke hûn Michlangelo wekî jixwehez, heke hûn Hamsun wekî nijadperstekî bipejirînin û van ji gerdûna hunerê bir dûr xin û wan wekî serseriyên dîrokê bihesibînin û hûn wan bilehnetînin hingê jiyana wan dê kêm nemîne, dê ya we kêm bimîne.” Ahmet Altan
Min xwest ez bi van gotinên Ahmet Altan dest bi nivîsê bikim. Berî niha bi gelek car, wekî em li serê axivîbûn; Nabokov, Neruda, Allen Poe û hwd. belê heke ez li ser van navan çawa matbûyî mabûm, bi qasî ez bi ser re li ser sekinîbûm û min li serê xwendin kiribû û paşê min hest pê kiribû û min hay ji vê yekê hebe, wextê ku ez bi kite li ser Heidegger rawestam û min xwendineke kûr li ser kir, ez heyirîm. Ji fenomenolojiya yan jî ji berhemên wî zêdetir ez dixwazim li ser têkiliya wî ya ku bi rêkxistina Nazî ya heyî û sempatîzaniya Hitler bipeyivim. Fermo, em dest pê kin.
Heke em li kîjan serdeman mêze bikin, çîrokên ku bi hev dişibin, em dibînin. Li gor kitêba Yvonne Sherratt a bi navê ‘Felsefevanên Hitler’, Heidegger berî ku bibe rektor bi sê heftiyan pêş de, bûye endamê rêkxistina Nazî û ev girêdan ne bi tesadufî ye. Sherratt salix dide ku Heidegger ji berê ve ye ji cilûbergên leşkerî hez dike û dema axaftina xwe ya rektoriyê jî dîsa bi cilûbergên bi vî rengî, di bin alayê xaçperestên gamayî de dike. Hetta li pey bernameya torena destpêka vekirinê, siruşta rêkxistina Nazî dide nivîsîn (Horst-Wessel-Lied ), piştî ku xeberdana xwe diqedîne, daxwaz dike da ku herkes vê siruştê bixwîne. Hemara bûyer û rewşên ku nîşan dide Heidegger nêzê rêkxistina Nazî û Hitler e gelek in. Em qala çendinan bikin:
Di sala 1945î de ji aliyê Jaspers, ji Heidegger li ser dijminatiya cihûyan raporeke pisporî tê xwestin da ku ew binivîse. Ew jî: “Li ser vê pirsê her tim dilsarmayî nemaye. Divê ez bipejirînim ku, ev, di bûyerên dîtir de, dijminatiya cihûyan wîjdana wî nerihet kiriye û jê kêfbirinê nehatiye bidûrxistin.” welê dinivîse. Heye ku li gor wî Heidegger ev çalakiyên wî nediparast, lê belê diavêt hundirê xwe. Ji ber welê bû ku, merivên wekî Hannah Arendt, Elisabeth Blochmann, Karl Löwith wextê ku mecbûr man da ku Alemanyayê biterikînin, dîsa jî bi tevgera Nasyonal Sosyalîst ve girêdayî mane. (Berî ku Heidegger biçe Freiburgê, Hannah Arendt a ku hê di salê xwe yê 19yî de ye û xwendeya lîseyê ye, Hidegger ji dil ve dibe dilektiyê wê. Digel ku Arendt mecbûr dimîne da dev ji Alemanyayê berde û here jî, paşê dîsa digel ku Heidegger dibe xwedanê navmeziniyeke qirêj jî ew û Sartre pişt didin hev û piştgirî ji bo çapkirina kitêbên Heidegger dikin.)
Hannah Arendt
Cara pêşî ku, wextê kampên lihevkomkirinê ava dibin, wextê ku cara pêşîn listeyên sirgûnê tên belavkirin, hetta wextê ku êrîş li xwendeyên cihû pêk tê, ew hest pê dike ku ew bûye sedem. Bêyî wê, li ser daxwazkirin û israrkirina weşanxaneyê, di rûpela yekem a kitêba “li ser wext û hebûnê” de, îthafnemeya ku ji bo Husserl hatibû pêşkêşkirin, paş de vegerandiye. Di demên dawîn de dest pê dike û wextê ku Heidegger rexne li polîtîkayên partiyê digire jî, li gor wî, ne ji ber sedema xemgîniya dijminatiya cihûyan e, ji ber hêrsbûna wî ya rêvekirinên ku li hember hêzên bûrjûvaziyê ye.
Tê gotin ku çalakiyên akademîk yên ku dê tu carî ji alî exlaqî neyên bexşandin yên Heidegger jî hene. Wekî mînak, li zanîngeha Freiburg, ji bo ku hin ji endamên fêrkariyê ne ferdên nijada aryen in bûye sedema bidûrxistina bîryarnameya Badenê jî.
Edmund Husserl
Yek ji yên hatî bidûrxistin jî, yê ku Heidegger wekî xwendeyê xwe yê zîrektirîn didît, te dît ew îthafa xwe ya ku paş de kêşabû, Husserl e. Edmund Husserl ê ku demekê mamosteyê Heidegger bû, di nîsana 1933yan de, nameyeke wekî endamê fêrkarî yê ku bi mecbûrî divê derkeve îznê wergirtiye. Digel ku Heidegger xwedanmesûl ê ku dikare vê bîryarê bi paş de vegerîne, hîç çipiskê bi xwe naxe. Herçend li zanîngehan û ji bo bikêrhatina gelê Aleman, zanînê biafirîne û di vê mijarê de hizra wan yek be, Husserl li dijî Naziyan bû, bi wî diviya ku mîna zanînê divê bû çavkaniyên felsefeyê jî ji bo têkçûna Naziyan bihata bikaranîn. Bi seranser mînakeke bêwefadariyê. (Husserl di sala 1938an de, bi salan e xizmetkariya ku ji bo zanîngeha xwe kiriye, paşê nehiştine ku ew ji deriyê kitêbxaneyê bibûre, wekî akademîsyenekî welê, ji vê dinyê koç kiriye.)
Bêyî van, Heidegger li dijî hevalên xwe ji bo Gestapo (Polîsên Nazî) name nivîsîne, endamên fêrkarî yên pasîfîst yên ku li dijî projeya neteweyî ya Hitler bi dûr sekinîbûn îxbar kiriye, mînak (dê paşê xelata nobelê wergire) Friedberg Hermann Staudinger ê kîmyager ê berî ku teqawîd bibe ji zanîngehê hatiye avêtin, tê gotin ku Heidegger ev yek pêk aniye. Li gor Heidegger sûcê Staudinger “alîgirê aştîbûyinê” bûye, ev yek jî ji bo jerdevanbûyina Heidegger sedemeke derbasdar bû. (Ev ne çîrokeke nasbar e gelo?) Lİ Freiburgê yekîniyên SS hatibûn avakirin. Yekîniyên ku wekî ‘’Gomlegên Qehweyî’’ dihatin zanîn li kampusan dewriye davêjin, di bin çavdêriya kumandarê kevn ê hêzên deryayî yê Doç. Dr. George Steiler ê ku felsefevan bû, tatbîkatine jî pêk tanîn. Heidegger jî ve hemû tiştên pêk dihatin dipejirand. Hetta beriya hilbijartinên sala 1933yan, dewsa Hitler ser navê wî xederdan kiriye û axaftin bi “Heil Hitler!” ve kuta bûye.
Di nameyên ku Heidegger ên ku ji bo jina xwe Elfrideyê nivîsandine de, li ser Cihû yan jî Sosyalîzma Nasyonal tiştekî derasayî tuneye. Helbet hejmara nameyên ku hatine weşandin pir kêm in. Nameyên mayî gelo hatine tunekirin aya hatine tahrîpkirin nayê zanîn. Tiştê vebir ew e ku li hember komkujiya Cihûyan bêdeng maye. Li hember tevahiya gel jî ji ber bêdengiya xwe tu ravekirineke çapemeniyê nekiriye yan jî di dema rektoriya xwe de ji ber tevgera xwe ya li hember Cihûyan lêborîn nexwestiye yan jî poşmaniya xwe nîşan nedaye.
Dozên ku li piştî Naziya Alemanyaya ku têk çûye vebûne ji bo doza jihevûduveqetînê, Heidegger di sala 1949an de bi bîryara ‘’Tevdîra Cezayî ya Tevkarî tune.’’ ber’et dike. Lê belê kesên ku li dijî Nazî ne Heidegger wekî Nazîstekî radîkal bi nav dikin, nîşan didin. Hizra alîgirên Nazî yên ku di derheqê Heidegger de jî, mîna ku baweriya wî kêm e. Yanî ji bo ku tevgereke berbiçav li dar nexistiye, li rexneyên herdu aliyan jî qelipiye. Ji hêlekê ve Heidegger ê ku wekî navekî girîngtirîn ê gerdûna felsefeyê; ji hêla din ve Heidegger ê ku wekî parastgerê jirêzê yê ku xwedanfikrên siyasî/îdeolojîk ên erzan. Marcuse di derheqê mamosteyê kevn de welê gotibû, “Em nikarin Heideggerê-felsefevan û Heideggerê-mirovî ji hevûdu veqetînin.”
Heke hûn bûna, hûn dê di derbarê vê mijarê de çi bifikîrina, fermo gotin a we ye.
Çavkanî:
• Yvonne Sherratt, Hitler’s Philosophers
• Dr. C. Cengiz Çevik
• acikradyo.com
•https://birikimdergisi.com/guncel/8926/secim-cagrisi#.XGHZYs9KhN0
Heidegger Nazi miydi?
20. yüzyılın en önemli felsefecisi sayılan Martin Heidegger, bir Nazi miydi? Rektörlüğü sırasında neler yaptı, neler yapmamayı tercih etti? İdeolog Heidegger, felsefeci Heidegger’i etkiledi mi?
“Birkaç defa adam vuran Villon’u katil diye, Genet’yi hırsız diye, Defoe’yu sahtekâr diye, Dostoyevski’yi kumarbaz diye, Balzac’ı dolandırıcı diye, Pound’u hain diye, Baudelaire’i kokainman diye, Poe’yu alkolik diye, Marlow’u jurnalci diye, Ehrenburg’u casus diye, Michlangelo’yu bencil diye, Hamsun’u faşist diye sanat dünyasından dışlayıp onları tarihin paryaları diye lanetlemeye kalkışırsanız, onların değil sizin hayatınız eksilir.” Ahmet Altan
Yazıya Ahmet Altan’ın bu sözleri ile başlamak istedim. Daha önce birçok kez konuştuğumuz üzere; Nabokov, Neruda, Allen Poe’ya vs nasıl şaşırdıysam, üstünkörü okumalardan bilsem de detaylıca okudukça Heidegger konusunda da şaşırdım. Heidegger’in fenomenolojisinden yahut eserlerinden ziyade Nazi partisi ile olan ilişkisi ve Hitler sempatizanlığı üzerine konuşmak istiyorum. Buyrun, başlayalım.
Hangi döneme baksak benzer hikayeler görüyoruz. Yvonne Sherratt’ın ‘Hitler’in Felsefecileri’ başlıklı kitabına göre, Heidegger rektör olmadan üç hafta önce Nazi partisine üye olmuştur ve buradaki bağlantı tesadüfi değildir. Sherrat, eskiden beri askeri tarzda kıyafetleri seven Heidegger’in rektörlük konuşmasını yine böyle bir giysiyle ve gamalı haçlı bayraklar altında yaptığını anlatıyor. Hatta açılış töreni programının arkasına Nazi partisinin marşını yazdırıyor (Horst-Wessel-Lied ), konuşmasını bitirdikten sonra bunu herkesin okumasını istiyor. Heidegger‘in Nazi partisine ve Hitler’e olan yakınlığını örnekleyen olay ve durumların sayısı çoktur. Birkaç tanesinden söz edelim:
1945’te Jaspers’den Heidegger’in Yahudi düşmanlığıyla ilgili bilirkişi raporu yazması istenmiştir. O da: “Bu soruyla ilgili her zaman çekimser kalmamıştır. Kabul etmem gerekir ki, bu, başka vakalarda Yahudi düşmanlığının vicdanını rahatsız ettiğini keyfini kaçırdığını dışlamamaktadır” diye yazar. Ona göre belki Heidegger bu eylemleri desteklemiyordu, ancak sinesine çekiyordu. Öyle ki Hannah Arendt, Elisabeth Blochmann, Karl Löwith gibi yakın çevresinden insanlar Almanya’yı terk etmek zorunda kaldıklarında, yine Nasyonal Sosyalist harekete bağlı kalmıştır. (Heidegger, Freiburg’a gelmeden önce, henüz 19 yaşında bir öğrencisi olan Hannah Arendt’le büyük bir aşk yaşıyor. Arendt Almanya’yı terk etmek zorunda kalmasına rağmen sonradan Heidegger’in kitaplarının kötü şòhretine rağmen basılmasına yine o ve Sartre yardımcı oluyor.)
İlk toplama kampları kurulduğunda, ilk sürgün listeleri dağıtıldığında, hatta Yahudi öğrencilere saldırıldığında da bu harekete aidiyet hissettiği söylenmektedir. Ayrıca yayınevinin baskısı üzerine Varlık ve Zaman’ın ön sayfasındaki Husserl’e ithafını geri çekmiştir. Son dönemlerinde Hedegger’in parti politikalarını eleştirmeye başlaması bile ona göre, Yahudi düşmanlıklarından duyduğu üzüntüden değil de, burjuva güçlerine verilen tavizlere kızdığı içindir.
Heidegger’in akademik etik açısından affedilemeyecek faaliyetleri olduğu da söylenir. Örneğin, Freiburg Üniversitesi’nden aryan ırkına mensup olmayan öğretim üyelerinin uzaklaştırılmasına neden olan Baden Kararnamesi’nin altında Heidegger’in imzası vardır. Uzaklaştırılanlardan birisi de, Heidegger’i en parlak öğrencisi olarak görmüş olan, hani şu ithafını geri çektiği Husserl’dır. Bir dönem Heidegger‘in de hocası olan Edmund Husserl, Nisan 1933’te emekli öğretim görevlisi konumundan zorunlu olarak izne çıkarıldığına dair bir mektup almıştır. Heidegger, kararı geri alma yetkisine sahip olduğu halde kılını dahi kıpırdatmamıştır. Her ne kadar üniversitelerin Alman halkının yararına bilim üretmesi konusunda aynı görüşe sahip olsalar da Husserl Nazilere karşıydı, bilim gibi felsefenin kaynaklarının da Nazilerin yenilmesi için kullanılması gerektiğini düşünüyordu. Tam bir vefasızlık örneği. (Husserl 1938’de, yıllardır hizmet verdiği üniversitesinin kütüphanesine bile girmesine izin verilmeyen kırgın bir akademisyen olarak, ölür.)
Heidegger’in ayrıca ispiyoncu olarak Gestapo’ya (Nazi polisine) bazı meslektaşları aleyhinde mektuplar yazdığı, Hitler’in ‘ulusal projesi’ne uzak duran pasifist öğretim üyelerini bir bir ihbar ettiği, örneğin (sonradan Nobel ödüllü alacak) kimyacı Friedberg Hermann Staudinger’in emekli olamadan okuldan atılmasını sağladığı söyleniyor. Heidegger’e göre Staudinger’in suçu “barış yanlısı” olmasıydı, bu da ajan olması için geçerli bir sebepti. (Tanıdık bir hikaye değil mi?) Freiburg’da öğrenci SS birlikleri oluşturulmuştu. “Kahverengi gömlekliler” adıyla bilinen bu birlikler kampüslerde devriye geziyorlar, eski deniz kuvvetleri komutanı olan felsefe doçenti Dr. George Steiler gözetiminde askeri tatbikatlar da yapıyorlardı. Heidegger de bütün bu olanları onaylıyordu. Hatta, 1933’deki seçimler öncesinde Hitler adına seçim konuşması yapmış ve konuşmasını “Heil Hitler!” şeklinde bitirmiştir.
Heidegger’in eşi Elfride’ye yazdığı mektuplarda Yahudi ya da Nasyonal Sosyalizm ile ilgili sarsıcı herhangi bir şeye rastlanmamıştır. Tabi bu mektupların yayınlanan kısmı çok azdır. Geri kalan mektupların kayıp mı olduğu yoksa tahrip mi edildiği bilinmemektedir. Kesin olan şu ki Yahudilere yönelik kıyıma sessiz kalmıştır. Kamuoyu önünde de bu sessizliğinden dolayı herhangi bir açıklama yapmamış, ya da rektörlüğü sırasında Yahudilere yönelik tavrından dolayı bir özür dilememiş ya da pişmanlığını ifade etmemiştir.
Nazi Almanya’sının yenildiği savaş sonrasında açılan Nazilerden arındırma davasında Heidegger 1949’da “İşbirlikçi Cezai tedbir yoktur” kararıyla aklanmıştır. Ancak Nazi karşıtları Heidegger’i katı bir Nazi olarak nitelendirmiş, Nazi yanlılarıysa Nasyonal Sosyalizme inancının eksik olduğunu düşünmüştür. Yani, net bir duruş sergilemediği için her iki tarafın da eleştirilerine maruz kalmıştır.
Bir yanda felsefe dünyasının en önemli isimlerinden biri olan Heidegger, diğer yandaysa basmakalıp, banal siyasi/ideolojik fikirleri olan Nazi destekçisi Heidegger. Marcuse eski hocası Heidegger hakkında şöyle demişti, “Biz felsefeci-Heidegger’le insan-Heidegger’i ayıramıyoruz.”
Siz bu konu hakkında ne düşünürsünüz, takdir sizin.
Ecêb û xweş e … Sihheta te xweş be, dîsa te bîra min ron kir..🌺✌🏻
Hocam “ispiyoncu” biraz ağır değil mi?
Bazı insanları anlamak zordur işte… kanlarına-ruhlarına sirayet eden karanlık/pislik bir karakter vardır ve ne yaparsanız yapın onu değiştiremezsiniz, onları bundan vazgeçiremezsiniz illa ki pisliklere meyil içerisindedirler. Bu tür insanlarla yakın ilişkide bulunanlar hep iyilik yanları ortaya çıkarmaya çalışsalar da bir noktadan sonra iflah olmaz hallerini anlayıp sadece üzüntü içerisinde acırlar. Heidegger ve Onun gibiler de sanırım eninde sonunda sadece kendi başlarını yemekle kalıyorlar, en büyük zararı kendilerine yapıyorlar. Ellerinize sağlık, çok iyi geliyor yazılarınız…
Bi rastî merêv ecêbmayî dimîne!