Pygmalion-Bandûra Rosenthalê û Mîtolojî
Mîtolojiya Yewnanî her tim ji bo nivîskaran bûye bestlêrabûneke mezin û wekî çavkaniyeke zengîn a bestlêrabûna efsaneyan. Ev çîrokên mîtolojîk hê jî, ji hêrsbûyinên me, ji nefretkirinên me û behsa însanên nûjen ên niha, ya rastir qala wê serdema ku serîhildana li dij Xwedawendên hingê dike. Ji hêla keçikên, Amathontê Qubrisî, Propoetidler ve Afrodît ku Xwedawendiya wê û desthilatiya wê ji bo ku -bi navê xwe yê ku di Mîtolojiya Yewnanî de Venus e-, hatiye redkirin û pûçkirin, ji hêla Afrodîtê ve hatine fahîşekirin û tê îdeakirin ku ev keçikên ha yekemîn fahîşeyên dinyayê tê hesibandin.
Pygmalion ê ku dibîne Propoetid di vî halî de ne biryar dide ku êdî peywendiyê bi jinan re daneyine û êdî nezevice. Jiyandina ji însanan bidûrmayî tercîh kiriye, ev yek hilbijartiye; ji ber vê yekê bi însanan re napeyive, gilî û gazincan nake û nakeve nava wan. Bêyî peykeran tu girîngiyê nade tiştekî din. Spêde heya êvarê bi wan re wextê dibûrîne. Peykerên nû diafirîne, gilî û gazincên xwe bi tenê bi wan digihîne. Ev yek jî wî beraliyê çêkirina peyreke jineke ku bi dilê wî be dike.
Bi rojan bi şevan xwe diguvêşe da ku heya wê rojê peykerê nehatiye çêkirinê bîne pê hetta peyreke welê ye ku dê jê pê ve neyê çêkirin. Qîma xwe bi vê yekê nayine û gelek caran xirab dike ji nû ve çêdike, rengekî nû yê din didiyê. Pygmalionê ku ev peykerê jina ku ji dîranê fîlê çêkiriye ewçend xweşik bûye ku, jinên ku jîndar in nagihin kata xweşikahiya wê. Navê peykerê Galatea datîne. Pygmalion dibe evîndarê peykerê. Belê Pygmalion dibe dildarê peykera ku bi xwe afirandiye.
Ew bi hemû heza xwe ji peykerê hez dike, lê belê peyker ji ber bêruhiya xwe nikare bibe miqabilê dilê wî. Ji ber vê yekê Pygmalion ji Xwedawenda Evîniyê -Aphrodite, Venus- lava dike, da ku jineke wekî wê derxîne hember wî. Her weha Pygmalion ê ku wê peykerê mist dibe û hejê dike, Aphroditeyê wî dibîne û dilê wê pê dişewite. Lewma jî Aphrodite biryar dide da ku alîkariya vî zilamê reben bike, paşê jîndariyekê dide wê peykerê ku ji dîranê fîlê pêk hatiye.
Wextê Pygmalion ê ku bûye dildarê Galaetayê radimûse dibîne ku peykera wekî cemedê bûye germ, lêvên sar û zuwa bûne nermik û germik, her weha Galaeta jî bersivê dide ramûsana wî. Êêê hûn ê bibêjin Salomé ev çîroka ha peywendiya wê bi kîjan sendromê ve heye? Ev çîroka kevnare a mîtolojîk hêza mecaziya libendemanê nîşan dide. Ev bûyerok carina tesîra, Pygmalion, carina Tesîra Galatea, carina Tesîra Rosenthalê, carina kehaneta xwerastkirinê, bixwebawerbûna pozîtîf, xweşbînî, bixwebawerîanîn yan jî carina wekî bawermendî tê binavkirin.
Di derbarê rasteqîniya rewşa ku di destpêkê de tune ye, hêviya ku dê bi pêvajoya rêvekirinê bibe rastîn, encama tevgera ku dê veguheze bikaranînê, halê ku ne li ber çav e veguheze rastîniyê “self fulfilling prophecy” ye, yanî kehaneta ku xweîspatkirî ye. Tiştê ku însan arzû dike û dixwaze bibe rastîn yan jî tiştekî ku wekî rastîn dipejirînin, Pygmalion, mîtosê ku zû an dereng ê veguheze rasteqîniyê ye. Di lîteratura derûniya civakî de tê mana mefhûma Merton ê kehaneta xweîspatkirinê ye. Her weha tesîra Pygmalion Effect, ji bo xwenîşandana însanan e ku ew xwe û di temsîlên derbarê dinyayê de yan jî girîngiya îmajên wan bîne pêş çavan tê bi kar anîn. Ev îmaj û temsîlên ha ne rast bin jî, wekî encam rastîn in.
Michelangelo yê ku çêkirina peykerê Mûsa bi dawî kir û derket hember û weha hawar kir “Ho Mûsa ka biaxive, çima tu naaxivî!” Mînaka karekterîstîk a vê yekê ye. Cemîl Merîç: Pygmalion wekî bextewarê herî dilgeş ê faniyan bi nav dike. Di lîteratura psîkolojiyê de bandûreke Mîtê Pygmalion ê girêdayî yê bûyeroka fetîşîzmê ye. Pygmalionismus ê ku behsa xwesteka netêrbûyî ya daxwazlêkirina peykerên jinan û objeyên ku di şekilê organên jinan de ne, dike, ji mîtosê Pygmalion pêk tê.
Ya rast eger hûn bi bîr bînin, tirsa mezin a Keyê Yewnanê, wekî di kehanetê de be, bavkujiya wî û paşê bi diya xwe re zewacîn bû. Taliya talîn, ev kehanet û tirsa mezin a oidipus pêk tîne. Bi vî awayî meriv dikare bi kompleksa Oidipus ve jî girêbide.
Tesîra Pygmalionî ya ku li ser jiyana me, tê sepandin “bûyeroka hêviyên mezintir ên ku li ser performansê tên hildikişe jor e”. Bi gotineke din; hevîdayin û libendemayineke mezin a ji bo merivekî, pêvajoya biqîmanîna guherandina tevgerên hingê ye. Di psîkolojiyê de wekî “Kehaneta Xweîspatkirî” tê zanîn. Wekî Wolfgang von Goethe jî çêlê lê dike: Hûn li hember kesekî wekî berê tevbigerin, ev yek ê wekî xwe bimîne. Lê belê hûn tu guherînê nekin û wekî xwe, wekî bivê tevbigerin, hingê dê, her tişt li gor heyvanê xwe were pê.
Di derbarê vê mijarê de George Bernard Shaw, di sala 1913î de nivîsa ku nivîsiye, musîkala “My Fair Lady” di 1964an de adepteyê sînemayê û di sala 1965an de fîlmê herî baş, derhênerê herî baş, sînematografiya herî baş, musîkala herî baş, kostumsaziya herî baş, derhêneriya huneriya herî baş, dengsaziya herî baş û lîstikvanê peya yê herî baş, ji heşt şaxan xelata Oscar wergirtiye.
Versiyoneke vî fîlmî, bi navê Pygmalion, di sala 1938an de jî heye. Derhêneriya fîlmê Antony Asquith û Leslie Howard in, senaryonivîseriya wê Bernard Shaw kiriye û serekelîstikvanên wê ji Leslie Howard û Wendy Hiller pêk hatiye. Digel vê hindê, dil sala 1990î de, bi navê –Jineke Taybet– ku derhêneriya fîlmê Garry Marshall kiriye, senaryonivîseriya wê J. F. Lawton kiriye û serekelîstikvanên wê ji Julia Roberts û Richard Gere pêk hatiye jî dikare wekî fîlmekî nûjen ê Pygmalion bête nirxandin.
Ew jinan hemûyan wekî bi qusûr bifikire, mîsal û bêkêmanî peykerekî êgekirî yê çêkirî biafirîne û paşê bibe evîndarê wê, belê peykersazekî weha… Hûn gelo di derbarê vê mijarê de çi dihizirin? Gelo we dixwest ku hûn jî bibin evîndarên peykerên jin yan jî zilamên ku we bi xwe afirandine?
Çavkanî:
Mauricio Betancourt, The Pygmalion Effect in Digital Marketing
Thomas Oppong, Pygmalion Effect: How Expectation Shape Behaviour For Better or Worse
Pygmalion – Rosenthal Etkisi ve Mitoloji
Yunan Mitolojisi her zaman yazarlar için büyük bir ilham ve zengin bir “efsaneler kaynağı” olagelmiştir. Bu mitolojik öyküler hala hırslarımızdan, aşklarımızdan, nefretlerimizden ve o zamanların tanrılara kafa tutan insanları gibi modern zamanlarda da otoriteye karşı duran insanlardan bahsetmektedir aslında hala.
Kıbrıslı Amathonte’in kızları Propoetidler, Afrodit’in (Roma Mitolojisindeki adıyla Venüs) kudretini ve tanrıçalığını reddettikleri için, Afrodit tarafından fahişelere dönüştürülürler ve iddia edilir ki bu kızlar dünya üzerindeki ilk fahişelerdir. Propoetidleri bu halde gören Pygmalion artık kadınlarla ilgilenmediğine kanaat getirir ve asla evlenmemeye karar verir.
İnsanlardan uzakta tek başına yaşamayı seçmiştir; insanların arasına karışmaz, onlarla konuşmaz, dertleşmez. Heykellerinden başka hiçbir şeye önem vermez ve sabahtan akşama kadar onlarla vakit geçirir, yeni heykeller yapar, dertlerini tasalarını yalnızca onlara anlatır. Bu durum da onu kendi istediği gibi bir kadının heykelini yapmaya iter.
Günlerce, gecelerce uğraşıp didinir ve o zamana kadar yapılmış ve belki de bir daha asla yapılmayacak olan en güzel kadın heykelini yapar. Yaptığıyla yetinmez, defalarca heykeli düzeltir ve yeniden biçimlendirir. Pygmalion’ın fildişinden yaptığı bu kadın heykeli o kadar güzel olmuştur ki, yaşayan hiçbir kadın onun güzelliğine yanaşamaz. Heykelin ismini Galatea koyar. Pygmalion heykele aşık olur. Evet kendi yaptığı heykele.
Onu bütün kalbiyle sever ancak heykel cansız olduğu için haliyle bu büyük aşka karşılık veremez. Pygmalion da Aşk Tanrıçası’nın tapınağına (Aphrodite, Venüs) giderek ona yakarır, karşısına yaptığı heykele benzeyen bir kadın çıkarmasını diler. Pygmalion, güzel heykeli sevip okşarken, Aphrodite bu zavallı adamı görür ve ona çok acır. Karşılıksız aşkıyla yanıp tutuşan bu adama yardım etmeye karar verir ve bu cansız, fil dişinden yapılmış heykele can verir.
Pygmalion aşık olduğu, kendi yaptığı heykeli, Galatea’yı öperken bir de bakar ki buz gibi heykel değil sıcacık dudaklarla Galatea karşılık veriyor.
Eee Salomé peki bu hikaye hangi kompleks ya da semdromla ilgili diyeceksiniz. Bu eski mitolojik öykü, beklentilerin gücünü gösteren bir mecaz olarak kullanılıyor. Bu olgu, Pygmalion etkisi bazen Galatea, bazen Rosenthal etkisi, kendini doğrulayan kehanet, pozitif öz beklenti, iyimserlik, özgüven ya da sadece inanç olarak adlandırılıyor.
Başlangıçta gerçekliği olmayan bir durum hakkındaki beklentilerin gerçekleşmesine yol açma süreciyle, beklenen davranışın sergilenmesi sonucu, olmayan bu halin gerçeğe dönüşmesi “self fulfilling prophecy” yani kendini gerçekleyen kehanet.
İnsanların gerçekleşmesini arzu ettikleri veya gerçek olarak algıladıkları bir şeyin, er veya geç gerçekleşeceğini ifade eden bir mitos olan Pygmalion; sosyal psikoloji literatüründe Merton’un kendi kendini gerçekleştiren kehanet kavramına denk düşmektedir. Bu bağlamda Pygmalion etkisi -Pygmalion effect-, insanların kendileri ve dünya hakkındaki temsillerinin veya imajlarının önemini vurgulamak için kullanılmaktadır. Bu imaj ve temsiller gerçek olmasalar da, sonuçları bakımından gerçektirler.
Michelangelo’nun Musa heykelini bitirdikten sonra karşısına geçip “Ey Musa konuşsana, neden konuşmuyorsun!” diye haykırması bunun karakteristik örneğidir. Cemil Meriç, Pygmalion’u fanilerin en bahtiyarı olarak nitelemektedir.
Pygmalion mitinin psikoloji literatürüne bir diğer yansıması, fetişizm olgusu ile bağlantılıdır. “Cansız kadın heykelleri ve kadın organları şeklindeki objelere cinsel istek duymak ve onlarla cinsel doyuma ulaşma hastalığını ifade eden ‘Pygmalionismus’ terimi, Pygmalion mitosundan kaynaklanmaktadır” .
Aslında hatırlarsanız, Yunan kralı Oidipus’un en büyük korkusu, kehanette olduğu gibi, babasını öldürmek ve annesiyle evlenmektir. Sonuçta bu kehanet ve oidipusun büyük korkusu gerçekleşir. Bu şekilde, Iidipus kompleksine de bağlanabilir.
Yaşamlarımıza uygulanan Pygmalion etkisi “daha yüksek beklentilerin performansta artışa neden olduğu bir olgudur”. Diğer bir deyişle; Bir kişiye verdiğimiz tüm beklenti ve umutların, bu beklentileri karşılaması için davranışını değiştireceği süreçtir. Psikolojide “Kendini Gerçekleştiren Kehanet” olarak da bilinir. Johann Wolfgang von Goethe’nin de ifade ettiği gibi;
“Bir kişiye olduğu gibi davranırsanız, olduğu gibi kalır. Ama ona olması gerektiği ve olabileceği şeymiş gibi davranırsanız, olması gereken ve olabileceği şey olur. ”
Bu konu hakkında George Bernard Shaw’un 1913 yılında yazdığı “My First Lady” müzikali, 1964’te sinemaya uyarlanmış ve uyarlanmış ve 1965 yılında en iyi film, en iyi yönetmen, en iyi görüntü, en iyi müzik, en iyi kostüm dizaynı, en iyi sanat yönetmeni, en iyi ses ve en iyi erkek oyuncu olmak üzere sekiz dalda Oscar Ödülü’ne sahip olmuştur.
Filmin Pygmalion ismini taşıyan 1938 tarihli bir versiyonu daha bulunmaktadır. Anthony Asquith ve Leslie Howard’ın yönetmenliğini üstlendiği, filmin senaryosunu Bernard Shaw’ın yazmış ve Leslie Howard ile Wendy Hiller başrolleri paylaşmıştır. Bunun yanı sıra yönetmenliğini Garry Marshall’ın yaptığı, senaryosunu J.F. Lawton’un yazdığı, Julia Ro- berts ve Richard Gere’in rol aldıkları 1990 yapımı Pretty Woman -Özel Bir Kadın- filmi de, modern Pygmalion olarak değerlendirilebilmektedir.
Tüm kadınların kusurlu olduğunu düşünerek, örnek ve kusursuz bir kadın heykeli yontan, sonra da ona aşık olan bir heykeltraş… Sizler bu konu hakkında neler düşünüyorsunuz? Aşık olduğunuz kadını ya da erkeği kendiniz yaratmak ister miydiniz?
Kendime her gün bir şey öğreniyorum, burası bir üniveriste. 🌺🌺❤❤
Elim sürekli sayfaya linkine kayıyor yeni güzel bir şey var mı diye burda guzelikler bol eline sağlık..
Ne güzel bilgiler her hebi mileydim..
Di rastîya xwe de her yek ji me peykersazekî mîna Pygmalion e.
Lê ne ji ber bûyera bi serê keçikên Propoetidan de hatîye.
Belkî jî ne herkes, ez wisa me 🙂
Ne keçikên Propoetîd, Afrodît jî bibînim, dîsa dê ji qewartina peykerê xwe neqerim. Bawer im ev vekişîna xwedabûnê ye. Dixwazî biafirînî û bi dilê xwe. Bila ronahîya çavên te, hilma laşê te, xwêdana destê te, xal û xet û xêzên xeyalên te li ser bin. Ji ber wê, keçikên Propoetîd di nîvtarîyê û nîvtazî delaltir in 🙂
Destxweş Salome gyan. Ku te kak Pygmalion anî civatê û hêvîya me geş kir. Helbet dibe ku xwedawend li me jî werin rehmê 🙂
Ben sahsen kendim yaratmak isterdim çünkü bu devirde kimseye güvenilmiyor. Devir yüzünden akil hastasi fetiş manyagi da olduk iyi mi.
Disâ döktürmüşsün:)
Bence kendi yarattığına da güvenemezdin Dilan hanım Tanrı örneği ortada herkes nankör:)) Salome can eline sağlık..
Şimdi düşündüm de bence de haklısın. Bu seferde paranoyak olduk. Güzel.
Ben şayet aşık olacağım birşey yaratsaydım bu bir insan olmazdı bir kedi veya bir köpek olurdu bu en azından sevgilerinden şüphem olmazdı:)) Güzel yazın içinde sevgiler saygılar.
Em dixwazin êdî tu bi kurdî binivîsî, çimkî kurdiya te baş e. https://www.youtube.com/watch?v=Wcudlee8oy4&t=1s dema min ev nivîs xwend ev fîlma tirkan hate bîra min. Di vira de jî mêr ji resmê keçikê hez dike. Lewra ji wê hez nake. Di vira de mebesta wî ew e ku dibe ku jina rasteqîn dev jê berde, ango dudil e, lê resmê wê her tim li balê ye. Kengî bixwaze li bal wî ye, lê jina rasteqîn dibe ku winda bike filan û bêvan…. 🙂
Min dixwest ez vê yekê bizanim
Gelo ez bikaribim kesek li gor dilê xwe biafirînim bi rastî jî ezê evîndarê wê bibim an ne… Na na devjê berdê ez di nav kesên ji xwe hene de lê bigerim çêtir e:))
Ben o yüzden platonik takılıyorum. Bir gün gerçekleşecek ama nasıl?
Platonik takılan benim gibi arkadaşların umudu arttı. 😂
Manga’nın bir kadın çizeceksin şarkısının ilham kaynağı belli oldu 🙂