Su Masalı – Kürt Coğrafyasında Göl ve Irmak Efsaneleri

Bu kitap, büyük bir çoğunluğu yayımlanmış olan, halkın yüzyıllardır belleğinde koruyup dilden dile aktardığı efsanelerden derlenmiştir. Efsanelerde tasnif oluşturmak pek olası değilse de göl efsanelerindeki din figürü (teması) tasnifleme açısından iyi bir örnek olabilir. Dini efsaneler ile iklim arasında sıkı bir ilişki vardır. Sert iklim koşullarına sahip Erzurum gibi bölgelerde dinsel efsanelerin daha yaygın olduğunu (çetin doğal koşullarına karşı tanrısal güçlere sığınma ihtiyacından olsa gerek) görüyoruz.

Efsanelerde diğer bir unsur hayvanlar ve çobanlardır. Çoban efsaneleri, insanın doğayla olan ilişkisinin bir sonucu olarak algılanabilir. Su bütün bu efsanelerin ana temasıdır, onu kuraklık izlemektedir. Tarihsel efsaneler ve aşk efsaneleri de yine mistik bir kabuk içinde anlatılmışlardır. Efsaneler kutsal olan ile gerçek olan ilişkisi bağlamında ele alındığında bütün zamanlar birden “şimdi” olurlar. Kürtçe ile ilgili yeterli araştırmalar yapılmamışken, Kürt coğrafyasındaki efsaneleri toplamak elbetteki zorlu bir işti; buna konu darlığı da eklenince iş daha da güçleşir. Efsanelere ulaşılması ve yazıya aktarılması başlı başına bir sorundur.

Jiyan Munzur

Nâzım Hikmet bütün efsanelerin birbirine benzediğini dile getirirken son derece haklıdır. Bazen bildiğimiz, kendi yöremize ait olduğunu düşündüğümüz bir efsaneye, uzak bir ülkenin kültüründe de rastlarız. Bu kuşkusuz önce bir şaşkınlık yaratır bizde. Ama hemen ardından halklar arasındaki bu kültür ortaklığı bizi mutlu eder; öteki halklardan bir farkımız yok, duygusuna kapılırız. Bu, halkları birbirinden ayıran çin setleri bulunmadığı gerçeğini bir kez daha ortaya koyar. Nâzım Hikmet, Pertev Naili Boratav ve öğrencilerinin topladıkları efsaneleri kendince işlediğini ve bunda bir sakınca görmediğini belirterek, bu davranışını şöyle gerekçelendirir: “O masalları bugünün bazı sorunlarına karşılık vermeye yöneltmek için, masal tekniğini taklid ederek değil, kendimce bazı denemeler yaptım. Benimkileri beğenip beğenmeyeceğinizi bilmem ama Boratav’ın topladığı masalları beğeneceğinizden eminim.”

Ben de halktan aldığımı, kitaplardan okuduklarımla birleştirdim. Bunu yaparken denemeler yazmaktan, anlattığım efsanelerlerin geçtiği yerlerle ilgili kimi bilgiler vermekten kaçınmadım. Bazen bir efsane başka bir efsanenin anahtarı gibidir ve ben bazen bir aşkı anlatırken başka bir aşka ışık tuttuğumu da fark ettim. Göl deyince durup bakmayı, akamamanın verdiği bütün trajediyi, bazen göl derinliğince, bazen çoban telaşıyla yaşadım. Benim yaptığım yorumları, efsaneleri birbirine bağlarken yazdığım küçük denemeleri beğenir ya da beğenmezsiniz; ancak halkın yüzyıllar boyunca dilden dile aktarıp belleğinde koruduğu efsaneleri hiç kuşku yok ki seveceksiniz. (Önsözden)

Müslüm Yücel, Su Masalı – Kürt Coğrafyasında Göl ve Irmak Efsaneleri, Evrensel Basım Yayın

Tablolar, Jiyan Munzur’a aittir.