Geleneksel Toplumlarda Kültürel Şizofreni

Daryush Shayegan’ın “Yaralı Bilinç” kitabı; geleneksel toplumların, moderniteye yani batıya yaklaşımlarındaki çarpıklıkların, felsefi ve teorik düzlemde ele alındığı bir denemedir. Modern olabilmek için; batının eleştirel aklı önceleyen mantığının, felsefesinin, fikirlerinin kabulü gerektiğini söyleyen yazar, geleneksel inanç, fikir ve eylemlere yönelik radikal eleştirinin şart olduğunu  felsefi bir şekilde savunmaktadır.

“Bir yerlerde bir şeyler değişmek zorundaysa, bu değişim, kafamın içinde, temeller düzeyinde, hatta en derin ve en mutsuz bilinç düzeyinde olmalıdır. Kafaların alt üst edilmesi gerekir.”

“Ne­den bir diğeri değil de bu iktidar iş başındadır? Nasıl olur da hep aynı modeller, amansız bir geri dönüşlülük ve inatla kendilerini tekrarlar­lar? Bu kadar yedi canlı olup, bitmek bilmeyen raydan çıkmalara yol açmaktan başka bir şey yapmayan ve hep yinelenen bu başarısızlık nereden gelmektedir?” Şeklinde sorular ile eleştirel akıl yürütmemizi sağlayan Shayegan, geleneğin bütün unsurlarının pozitivist bir yaklaşımla eleştiriyor.

Yaralı Bilinç, tarihte geride kalmış ve değişimler şenliğine katılmamış uygarlıklardaki zihin çarpıklıkları üzerine bir denemedir. Varlığını İrani – İslami dünyadaki kişisel deneyime borçlu olmasına rağmen, bu kitabın menzilinin yalnız o dünyayla sınırlı olmadığını ve bir bakıma, zihinsel yapıları hâlâ geleneğe bağlı olan ve modernliği sindirmekte güçlük çeken uygarlıkların çoğunu ilgilendirdiğini düşünüyorum.

Yıllarca ülkesinden uzak kalmış genç bir adam, İran’a geri döndü­ğünde Tahran havaalanından çıkınca evine gitmek için bir taksiye biner. Yarı yolda şoföre, ilk tütüncüde durmasını söyler. “Tütüncüde ne yapacaksınız beyim?” diye sorar şoför. “Ne mi yapacağım? Sigara alacağım.” “Sigara mı? Sigarayı camide satıyorlar.” “Camide mi? Yahu cami Allah’ın evidir, oraya ibadet etmeye gidilmez mi?” “Yanlış beyim! İbadet etmek için üniversiteye gidilir.” “Peki o zaman öğrenim nerede yapılıyor?” “Öğrenim hapiste yapılıyor, beyim.” “Hapis hırsızların yeri değil mi?” “Yine yanlış beyim! Hırsızlar hükümete atanıyor.”

“Biz periferi insanları, farklı bilgi blokları arasındaki çelişkilerin zamanında yaşıyoruz. Birbirlerini iten ve karşılıklı olarak biçimsizleştiren bağdaşmaz dünyalar arasındaki çatlağa düşmüşüz. Zihin açıklığıyla ve hınç duymadan üstlenildiğinde bu ikiyanlılık bizi zenginleştirebilir, bilgi sicillerini geliştirebilir ve duyarlılık yelpazesini genişletebilir; oysa bilginin eleştirel alanından dışlandığında, aynı ikiyanlılık duraklamalara neden olmakta, bakışı sakatlamakta ve tıpkı kırık bir aynada olduğu gibi, dünya gerçekliğini ve tinsel imgeleri biçimsizleştirmektedir.”

Daryush Shayegan

Daryush Shayegan, Yaralı Bilinç – Geleneksel Toplumlarda Kültürel Şizofreni Pdf