Cihêwaziya Di Navbera Art Nouveau û Art Deco De Çi Ye?
Heke peywendiya Art Nouveau bi qewzekiyê hebe, meriv divê ji bo Art Decoyê re jî bibêje ew bi qîraçê pewyende ye. Ev yek riyeke jihevûducihêkirina hêsan a ─lê ya rast─ Art Nouveau ya ji Art Decoyê ye. Ev herdu rêbaz hem kronolojîk hem jî aliyê şêweyê ve ji hevûdu cihêbûyinê bi me dide nîşandayin.
Art Nouveau
Di destpêka dîrokê de, bi destpêkirina serpêhatiya fonksiyonî ya saziyê ve têgihîştin ku, însan ê desthilatdariyê li amûrê bike, hingê hêjahiya estetîkî hilberand. Di sedsala 19. de bi tesîra pêşketinên mezin ên ku li roavayê dinyayê pêk hatin, bandoreke mezin li ser riyên amûr û pêkhateyan, li ser aliyê berbiçav yên teknolojîk ên makîneyê, bûye sedemê avabûyina sêwirên wan. Li dijberê vê têgihê William Morris di sala 1880an de wekî bêkêrbûna hilbirîna serî, hereketa Arts & Crafts dide destpêkirin. Morris, makîne û karên ku makîne pêk tîne, ya ku hew makîne dikare pêk bîne red dike. Parastina hunera ew têkberên rojane yên ku tên bi kar anîn û bi destên karkeran tên avakirin, dike. Ev rêbaz, di sala 1900î de, di Pêşangeha Gerdûnî ya Parisê de, çirûskên nûvedayî yên Art Nouveau yên ku mabesta wê ji bo hûnereke nû biafirîne bûn. Lê li pey karûbarên teknolojîk ma û rêbazeke temenkin bû.
Louis Sullivan – Guaranty Building, Buffalo, New York
Art Nouveau stîleke ku ew di qadên dekoratîf ên wekî mîmarî, navsêwir, micewherat û îllustrasyonê de tên bikaranîn e. Perçeyên Art Nouveau tu bixwazî di hunerê de yan na tu bixwazî di sêwirê de yan jî di mîmariyê de be, bi temamî li ser xêzikan hatiye pê. Ev stîla ha ya ku li ser Arts & Crafts û Aesthetics hatiye pê û bi pêş ve çûye, çav û kaniya besta wê xweza ye. Ev stîla ha ya ku ji salên 1800î heya salên 1900î populer bû, li ser bedewiya rasteqîn a kulîlk û dargerîn yan jî li ser heyinên stîlîzebûyî yên xwezayê bîne pêşçav radiweste. Yektabûna objeyên bidestçêkirî û orjînalbûna formên organîk, ejdiya, balinde, zeleqûnk, destiyên kulîlkan û bişkûvên wan, çilopeyên mêwê, perwazên kêzikê û ew objeyên hessas yên xwezayî û xêzên fetlonek tên bikaranîn. Yek ji navên herî girîng ên serdema Art Nouveauyê Alphonse Mucha ye. (Ez dixwazim di gotareke din de bi berfirehî behsa wî bikim.)
Alphonse Mucha
Gustav Klimt, Judith and the Head of Holofernes
Yek ji temsîlkarê resima Art Nouveauyê Gustav Klimt e. Klimtê ku bala xwe daye ser bihevvebûna rûzemînê û sembolîzmê, bi berhemên xwe hûrgilî û hezkirin nîş dikir. Baweriya wî ya evîna xemlê û wekheviya hunera dekoratîfê, bi têkilhevkirina desen (pelê zêr) û sembolîzmê herkes mehtê ma. Ev bihûrîna rastî û razberiyê, mîrata girîngiyeke xebatên Klimt û her weha taybetmendiyeke girîng a resimên Art Nouveau ye.
Antoni Gaudi, La Sagrada Familia
Ji hêla mîmariya Art Nouveau ve em dikarin Antoni Gaudi mînak bidin. Gaudi, di xebat û projeyên xwe de cih dida dar, per û hetta îskeletê însên. Di heman katê de, Victor Hortayê Belçîkayî xebata ku ji bo Hotel Tasselê çêkiriye, dikare wekî nimûneyeke Art Nouveauya dekoratîf a avahî ya pêşîn a hunera mîmarî ya ku veguherinadiye tê pejirandin.
Victor Horta, Hotel Tassel
Art Deco
Art Deco cara pêşîn, bi pêşangeha (Pêşangeha Hunerî ya Navneteweyî ya Hemdem ya Endustriyel û Dekoratîf) Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernesê, di sala 1925an de li Parisê hatiye nasandin. Paşê, li temamê dinyayê ─nexasim li Amerikayê─ pir rewacdar bûye, her weha ew bûye rêbazeke global a dekoratîf. Art Deco xwedanazweriyeke xurt a sîmetrî, qoziyên şêt, rewneqdar û dijreng, amûrên egzotîk, xwepêşandin û motîfên zîqzaqê ye. Art Nouveau dewsa şêweya Rokoko ya xwar; rêbazên bi formên qoziyên ku geometriyên hişk tîne pê; kubîzm, purîzm û futurîzm pejirandiye. Dewsa keda destan, bi rastî jî hilberînên ku bingeha wan ji sanayiyê pêk tê dikarîbû bibûya rêbazeke nû. Motîfên wê yên bi fetl û çiv, bircên ku banên wan mîna zîguratan bi nêrdewan in û heyamên kevnare tînin bîra meriv. Loma bûye tradîsyoneke ku di navbera dewrên qedîm û îro de diçe û tê. Yanî hem kevn hem jî nû ye.
Art Deco, wekî felsefî û estetekî, yekcar bi berfirehî ji fenomenê çandî yê stîl û nûjeniya Art Nouveau re bersivek e. Tesîra modaya Art Nouveau di dema Şerê Cîhanê yê Yekemîn de wenda bû. Ji lew re gelek rexnegir, hest pê kirin ku ev şêwe hûrgûliyên bi kite, sêwirên hessas, bi gelemper amûrên biha û dijwariya rê û rêbazên hilberînê ne li gor dinyaya ku her roj hê zêde mekanîzeya nûjeniyê dibe ye. Tevgera Art Nouveauyê stîlên formên xwe û têkilheviyê ji xwezayê werdigire, ked û dilpakiyê bi asîman digihîne. Lê Art Deco li ser estetîk, serdema makîneyê aerodinamik û geometriya zarîf rawestiya.
Ji salên 1960î û vir ve dîsa pêwendî bi Art Decoyê hatiye kirin. Art Deco di sedsala 21. de bû çavkaniya bestê ya qadên wekî hunera dokratîf, moda û micewheratê. Art Deco, li dijî têgiha Art Nouevea ya ku ji formên organîk û temayên bi kulîlk, di destpêka sedsala 20. de ruhê endstriyeliyê kiriye şênber. Art Deco, li ser xêzên qehîm ên tîkane, dirfên tewandî, şekilên rast hûr bûye.
Tamara de Lempicka, Self Portrait in the Green Bugatti
Tamara de Lempicka jî hema çi bigire yek ji hunermenda Art Deco ya ku herî pir tê nasîn û tê hezkirin e. Tamara de Lempicka îlhama xwe ji hereketa resimê ya navdar a wê serdemê Kubîzmê werdigire. Wê tevgereke ji îfadeya kubîst hê bêtir zarîf û paqijtir anî pê. Taybetmendiyên berbiçav ên Art Deco yên xurt ku rengên birq û stîlên bi guç bûn, bi kar anî.
Tamara de Lempicka, Maternity
Romain de Tirtoff ê wekî bi navê Erté dihat naskirin, yek ji çêkirên Art Decoyê yê herî naskirî bû. Di qadên wekî îustrasyonên modayê, dekora navxweyî, çêkirina micewherî û peykersaziyê de gelekî berhem anîn pê. Hetta wî bi xwe, kostumên yek ji fîlmên herî navdar ê Ben-Hur çêkiribû.
Erté, Symphony in Black
https://www.theartstory.org/movement/art-deco/
https://www.britannica.com/art/Art-Deco
Art Nouveau ve Art Deco Arasındaki Fark Nedir?
Art Nouveau eğrilerle ilgiliyse, Art Deco açılarla ilgilidir, denilir. Bu Art Nouveau’yu Art Deco’dan ayırmanın çok basitleştirilmiş – ama doğru – bir yoludur. İki hareket hem kronolojik hem de üslup olarak farklılık göstermektedir. Peki Art Nouveau ve Art Deco nedir?
Art Nouveau
Tarihin başında, işlevsellik ile başlayan yapının serüveni, insanın malzemeye hükmedebileceğini düşünmesiyle estetik değer kazandı. 19. yüzyılda Batı’da sanayi ve endüstri alanında yaşanan büyük gelişmelerin etkisiyle ortaya çıkan yeni malzeme ve yapım yöntemleri, makinenin vurgulandığı teknoloji yönü ağır basan tasarımların yapılmasına neden olmuştur. Bu duruma tepki olarak, William Morris 1880’lerde, ucuz ve seri üretimin niteliksiz ürünlerine karşı Arts & Crafts hareketini başlatır. Morris, makine odaklı tasarım tutumunu reddederek günlük kullanılan eşyalarda el işçiliğinin güzelliğini ön plana çıkaran sanatı savunur. Bu akım, 1900’de Paris Evrensel Sergisi ile tanıtılan “yeni bir sanat” yaratma amacını taşıyan Art Nouveau’nun da kıvılcımlarını oluşturur. Teknolojik gelişmelerin gerisinde kalan kısa ömürlü bir akım olur.
Art Nouveau mimari, iç tasarım, mücevherat ve illüstrasyon gibi alanlarda kullanılan dekoratif bir stildir. Art Nouveau parçaları, ister sanatta, ister tasarımda veya mimaride olsun, tamamen eğrilerle ilgilidir. Arts & Crafts ve Aesthetics hareketlerinden geliştirilen bu stil, ilham kaynağı olarak doğayı alır. 1800’lerin sonundan 1900’lerin başına kadar son derece popüler olan bu stil, çiçekler ve sarmaşıklar gibi gerçek veya stilize edilmiş doğal unsurları birleştirerek güzelliği vurgulamayı amaç edinir. El yapımı nesnelerin benzersizliğini ve orijinalliğini vurgulayan organik formlar, ejderhalar, kuşlar, yusufçuklar, çiçek sapları ve tomurcukları, asma dalları, böcek kanatları ve diğer hassas doğal nesneler, kıvrımlı çizgiler kullanılır. Art Nouveau dönemin en önemli isimlerinden olan Alphonse Mucha’dır. (Kendisinden başka bir yazıda detaylıca söz etmek istiyorum.)
Art Nouveau resim stilinin temsilcilerinden biri Gustav Klimt’tir. Sembolizm ve dekoratif yüzeyin kaynaşmasına odaklanan Klimt, eseriyle dönemin ihtişam ve ayrıntı sevgisini yansıtıyordu. Süsleme aşkı ve dekoratif sanatın eşitliğine olan inancı, desen (altın varak) ile sembolizmin karışımı ile herkesi büyüledi. Gerçek ile soyut arasındaki bu geçiş , Klimt’in çalışmalarının önemli bir mirası ve Art Nouveau Resimlerinin önemli bir özelliğidir.
Art Nouveau’ya mimari açıdan ise Antoni Gaudi’yi örnek verebiliriz. Gaudi, projelerinde ağaçlara, yapraklara ve hatta insan iskeletine atıfta bulundu. Aynı zamanda Belçikalı Victor Horta’nın Brüksel’deki Hotel Tassel için yaptığı tasarım, Art Nouveau’yu dekoratif sanatlardan mimariye çeviren ilk bina olarak anılır.
Art Deco
Art Deco ilk kez, Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes (Uluslararası Çağdaş Dekoratif ve Endüstriyel Sanatlar Sergisi) ile 1925 yılında Paris’te tanıtılmış, sonrasında tüm dünyada –özellikle Amerika’da- çok rağbet gören ilk global dekoratif akım olmuştur. Art Deco’nun simetriye, keskin açılara, parlak ve karşıt renklere, egzotik malzemelere, gösterişe ve zikzak motiflere olan tutkusu vardır.
Art Nouveau’nun Rokoko tarzı kıvrımlı estetiğinin yerine; kübizm, pürizm ve fütürizm gibi akımların açılı formlarıyla oluşturduğu sert geometriler benimsenmiştir. El emeğinin yerine sanayi temelli üretimi koymasıyla gerçek anlamda yeni bir akım olabilecekken, kullandığı zikzak motifler ve ziggurat basamaklı çatılardan oluşan gökdelenlerle antik dönemlere güçlü atıflarda bulunduğu için geçmiş ve gelecek arasında mekik dokuyan bir akım olmuştur. Yani hem “eski” hem de “yeni”dir.
Art Deco, estetik ve felsefi olarak Art Nouveau stiline ve modernizmin daha geniş kültürel fenomenine doğrudan bir yanıttır. Art Nouveau’nun modası Birinci Dünya Savaşı sırasında geçmeye başladı, çünkü birçok eleştirmen, tarzın ayrıntılı detaylarının, hassas tasarımlarının, genellikle pahalı malzemelerinin ve üretim yöntemlerinin zorlu, huzursuz ve giderek daha fazla mekanize olan modern dünyaya pek uygun olmadığını hissetti. Art Nouveau hareketi, karmaşık, stilize formlarını doğadan alırken ve el yapımının erdemlerini göklere çıkarırken, Art Deco estetiği, makine çağı aerodinamik ve şık geometriyi vurguladı.
1960’ların sonlarından itibaren Art Deco tasarımına yeniden ilgi duyuldu. 21. yüzyılda Art Deco, dekoratif sanat , moda ve mücevher tasarımı gibi alanlarda ilham kaynağı olmaya devam etti. Art Nouveau’daki organik formların ve çiçekli temaların baskınlığının aksine Art Deco, 20. yüzyılın başlarındaki endüstriyel ruhu somutlaştırmıştır. Art Deco, sert dikey çizgiler, büküm desenleri ve doğrusal şekiller üzerinde yoğunlaştırmıştır.
Tamara de Lempicka muhtemelen en beğenilen ve en çok tanınan Art Deco sanatçılarından biridir. Kübizm gibi dönemin popüler resim hareketlerinden ilham alan Tamara de Lempicka, orijinal kübist ifadeden daha zarif, kesin ve temiz bir yaklaşımını geliştirdi. Art Deco tarzının ana özellikleri olan cesur parlak renkler ve köşeli stiller kullandı.
Erté adıyla tanınan Romain de Tirtoff en tanınmış Art Deco tasarımcılarından biridir. Moda illüstrasyonları, iç dekor, mücevher tasarımı, heykel gibi birçok alanda eserler ortaya çıkardı. Hatta kendisi unutulmaz filmlerden Ben-Hur”un set ve kostümlerini tasarlamıştır.
Xweş bû 🙂
Alfons Muncha’yi sabırsızlıkla bekliyorum.
👏 spas
Dest û hişê te sax bin. Em ê hêj tiştan bibînin. Min jixwe ev her du nav (art nouveau û art deco) seh jî nekirî bûn.