Zdzislaw Beksinski
Li piştî gelekî wext merheba, ez dixwazim qala Zdzislaw Beksinskiyê balkêş e û ew kesê ku ez zêde zêde di bin tesîra berhemên wî de mame bikim. Beksinski hunermendekî Polonyayî ye. Ew bi eserên xwe yên dîstopîk ên surealîst tê naskirin. Di resimên wî, forograf û çapên wî de deverên hêwilnak ên derê dinyayê û fîgurên weha sêwirîne. “Ez dixwazim resimê mîna ku ez xewnan veguhezînim fotografê, biresimînim.” digot.
Zdzislaw Beksinski
Di seranserê kariyera dirêj a jiyana xwe xwe, di gelek qadên cuda yên hunerê de xebitî; peyker, fotograf, hunera grafîkê, xêzkirin û dawiya dawîn, xwe spart qada ku ew xwe bêpayan azad hîs dike: Resim.
Me gotibû hunermendekî enteresan e. Lewma jî hemû resimên wî bênav in -wî xwestiye ku xwe yek ji wan şîroveyên metaforîk bi dûr xîne. Wî her tim xwest nîşan bide ku di resimên wî de ne mijar ne jî wateyek heye. Hetta, ji ber vê yekê bû ku gelek ji eserên wî bênav bûn. Di 35 saliya xwe de, berî ku bar bike here Varşovayê hemû berhemên xwe di hewşa xwe de şewitand. Hetta wî ragihand û got hinek ji wan “pir taybet in” divê însan bi wan nehesin û wan nebînin.
Beksinski wekî hunermendekî, ketibû bin tesîra mirin, rizîn û tarîtiyê, lê bi tenê van kela dilê wî ranedikir. Her weha bêyî van, ew bi têkildariya eroztîzm, razberkirin û mîstîtîzma Rojhilatê ve dihat naskirin. Beksinski qet perwerdehiya resimê nedîtibû. Li Zanîngeha Teknolojiyê ya Krakovê, Fakulteya Mîmariyê xwendiye û bi dawî kiriye. Piştî ku li înşeatê xebitì û bi şûn de çû bajarê xwe Sanokê, li fabrîkeyeke otomotîvê wekî avakarekî otobusê dest bi xebatê kir.
Di salên 1950yî de meraq wî li ser fotografê geş bû. Hinek ji xebatên wî yên fotografê wekî mînakên surealîst û ekspresyonîzmê têne pênasekirin. Yek ji fotografên wî yên herî navdar Korseya Sadist, her weha, dide xuyakirin ku Beksinski ji temayên sadomazoşîst hez dike.
Zdzislaw Beksinski, Sadist Corset
Di destpêka salên 1960î Beksinski dev ji fotografgeriyê berdide. Tixûbtengbûna wan fotografên ku wî kişandibûn bi qîma wî nedihat. Mîna ku fotografkişandin asoya xeyala wî tengtir dikir. Lewma jî bi gotina wî ya “xewnan veguhezînin fotografê” ew beraliyê resim û xêzkirinê bû. Berî ku bi tevahî xwe bispêre resim û xêzkirinê, demekê bi karê peykersaziyê rabû û çend rolyefên razberkariyê pêk anî. Resim ê bibûna alava herî rewa ya ku li gor vîzyona wî ya kesayetî ye û wî dê eserên welê biafiranda ku hingê însan ê mehtê wî bimana. Piştî ku wekî ressam hilberînên xwe yên yekemîn bi dest xist û bi şûn de, di 1967an de ji febrîkeyê hat qewitandin. Paşê bi tenê wekî hunermendekî xebitî. Beksinski pir kêm bala xwe da ser trendên dîtir yên hunerê, yan jî tew bala xwe neda ser.
Wî nedixwest ku ew bibe navenda baldayinê ya rexnegiran. Dewsa vê yekê, ew bi xeyalên xwe, xewnên xwe û hingofên xwe yên ku bûn sedema hilberîna populerbûna girêdayî ma. Di salên 1960an de komek resimên sadomazoşîst xêz kir. Dawiya salên 1960an û heya navenda salên 1980yî, li ser koma “fantastîk” a serdema wî ya herî navdar, dest pê kir û xebitî. Temayên berbiçav ên van berhemên xeyalî, fîgurên kabûsî yên beloq û dîmenên dûhejê yên ku şayesandina derxwezayî tirsnak a mîmariyê dike. Ev hemû bûn sedema hilberîna binavdengbûna wî ya Polonyayê û her weha vê yekê rê vekir ku ew li derê welatê xwe jî bê naskirin.
“Wate ji bo min bêwatebûn e. Sembolîzm ne xema min e û tiştê ku ez xêz dikim, ez li ser çîrokekê nafikirim û xêz dikim.”
Piştî serdema Fantastîk, tarza Beksinski hat guhertin û ew ket nava serdemeke ku wekî bi navê “gotîk” dihat binavkirin. Resimên ku di bin tixûbên serdema gotîk de bûn, serên ku deforme bûbûn, plastîkên ku hê hindik li hev dihatin, fîgurên ku hindik xewn dîditin, temsîl dike. Di salên 1990î de, wextê ku rê li ber jinûvesererastkirina resiman a li ser kompîterê mumkun bû, Beksinski hest pê kir da li fotografên xwe guhertinên ekspresyonîst bar bike, lewma jî bi karê sêwiriya grafîkê rabû.
Jiyana Beksinski gelekî trajîk e. Jina wî Zofia li pey nexweşiyeke gelekî dirêj û jandar di sala 1998an de mir. Lawê wî Tomasz li Polonyayê bernamevanê radyoyê bû. Di qada musîkê de kesekî binavdeng bû, întîhar kir, bavê wî, termê wî bi cih kir. Beksinski nikarîbû ji tesîra van mirinan rizgar bike û paşê bi tevahî xwe xist nava xewletiyê, jixwe kesekî ewçend civatşên jî nebû. Piştî ku xwendeyê wî yê yekta û resamekî girîng, Adrian Kedzia bi tevahî kor bû û bi şûn de dev jî resamiyê berda. Beksinski, dest jiyana tenêtiyê kir û bi tena serê xwe jiya. Di sala 2005an de 75 salî bû. Ew ji hêla Robert Kupiec ê ku lawê qerwaşeya wî bû, ji bo 100 dolarê bi deyn, bi dehan car ew hat kêrkirin û kuştin.
Di sala 2016an de Jan Matuszynski, li ser jiyana Beksinski fîlmek bi navê Malbata Dawî (Ostatnia Rodzina) çêkir. Ez fragmana fîlmê bi we re parve dikim.
Her weha, li ABDyê, li Burning Manê ji bo pesnê hunermend, cih dane xaçekî sor ê mezin.
Red Cross
Bi xatirê we.
Uzun bir aradan sonra merhabalar, sizlere oldukça enteresan ve benim de eserlerinden fazlasıyla etkilendiğim Zdzislaw Beksinski’den söz etmek istiyorum. Beksinski, gerçeküstü distopik eserleri ile tanınan Polonyalı bir sanatçıydı. Resimleri, fotoğrafları ve baskılarında, ürkütücü dünya dışı alanları ve figürleri tasvir etti. “Rüyaları fotoğraflıyormuşum gibi resim yapmak istiyorum” diyordu. Uzun kariyeri boyunca sanatın birçok alanında çalıştı; heykel, fotoğraf, grafik sanat, çizim ve son olarak kendini tamamen özgür hissettiği alan olan resim.
Enteresan bir sanatçı demiştik, öyle ki resimlerinin tümü isimsizdir – resimlerinin herhangi bir metaforik yorumundan kaçınmak istemiştir. Resimlerinde herhangi bir konu ve anlam olmadığı konusunda ısrarcıydı, hatta, eserlerinin büyük bir çoğunluğunun isimsiz olmasının sebebi de buydu. 35 Yaşındayken yaşadığı yerden, Varşova’ya taşınmadan önce tüm eserlerini evinin avlusunda yaktı, hatta bazılarının “çok özel” olduklarını ve insanların görmelerini istemediğini söyledi. Bir sanatçı olarak Beksinski ölüm, çürüme ve karanlıktan etkilenmişti ama onu sadece bunlar cezbetmiyordu. Ayrıca erotizm, soyutlama ve Doğu mistisizmine olan ilgisiyle de tanınıyordu.
Beksiński’nin herhangi bir resim eğitimi yoktu. Krakov Teknoloji Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’ni bitirdi. İnşaatta çalıştıktan sonra memleketi Sanok’ta bir otomotiv fabrikasında otobüs tasarımcısı olarak çalışmaya başladı. 1950’lerde fotoğrafa merak sarmaya başladı. Fotoğraf çalışmalarından bazıları sürrealist-dışavurumcu olarak tanımlanıyor. En ünlü fotoğraflarından biri olan Sadist’in Korsesi, Beksiński’nin sadomazoşist temalardan hoşlandığını gösteriyor.
1960’ların başında Beksiński fotoğrafçılıktan vazgeçti – yakaladığı görüntüleri değiştirmenin sınırlı olanakları onu tatmin etmiyordu. Fotoğraf hayal gücünü kısıtlıyor gibiydi, bu yüzden kendi deyimiyle “rüyaları fotoğraflama” olanağı sunan çizim ve resme yöneldi. Kendini resim ve çizime adamadan önce, kısa bir süre heykeltıraşlık yaptı ve birkaç soyutlamacı rölyef yarattı. Resim onun kişisel vizyonuna en uygun araç olacak ve o insanı kendine hayran bırakan eserleri yaratacaktı. Ressam olarak ilk başarılarını elde ettikten sonra 1967’de otobüs fabrikasından kovuldu. Daha sonra sadece sanatçı olarak çalıştı.
Beksiński sanattaki eğilimlere çok az ilgi gösterdi ya da hiç ilgilenmedi – eleştirmenlerin gözdesi olmaya hiç niyeti yoktu. Bunun yerine, ona büyük bir popülerlik kazandıran hayallerine, rüyalarına ve saplantılarına sadık kaldı. 1960’larda bir dizi sadomazoşist çizim yaptı. 1960’ların sonundan 1980’lerin ortalarına kadar en ünlü dönemi olan “fantastik” dizisi üzerinde çalışmaya başladı. Bu düşsel eserlerdeki baskın temalar, rahatsız edici kabus figürlerini ve korkunç doğaüstü mimariyi betimleyen cehennem manzaralarıdır. Bunlar ona Polonya’da büyük bir ün kazandırdı ve onun yurtdışında tanınmasını sağladı.
“Anlam benim için anlamsız. Sembolizm umurumda değil ve çizdiklerimi bir hikaye üzerinde düşünmeden çiziyorum.”
Fantastik dönemden sonra Beksiński’nin üslubu değişti ve ‘gotik’ olarak nitelendirdiği bir döneme girdi. Gotik döneme ait resimler deforme olmuş kafaları ve belirli bir plastik uyum sergileyen daha az rüya gibi figürleri temsil ediyor. 1990’larda görüntülerin bilgisayarla düzenlenmesi mümkün olduğunda, Beksiński’de fotoğraflara gerçeküstü değişiklikler ekleyebilme arzusu oluştu ve grafik tasarım ile ilgilendi.
Beksiński’nin hayatı oldukça trajik. Karısı Zofia çok acılı ve çok uzun süren bir hastalık sonucunda 1998 yılında öldü. Oğlu Tomasz Polonya’da radyo programcısıydı, müzik camiasında tanınan bir isimdi, intihar etti, cesedini babası buldu. Beksinski bu ölümleri atlatamadı ve kendini tamamen kapattı, ki zaten pek sosyal biri de değildi. Tek öğrencisi ve önemli bir ressam olan Adrian Kedzia tamamen kör olmasının ardından ressamlığı bıraktı. Beksiński, yalnız yaşamaya başladı. 2005 yılında, o zaman 75 yaşındaydı, bakıcısının oğlu olan ve kendisinden borç isteyen 19 yaşındaki Robert Kupiec tarafından 100 dolar için onlarca kez bıçaklanarak öldürüldü.
2016’da Jan Matuszynski, Beksinski’nin hayatını konu alan Son Aile (Ostatnia Rodzina) adlı bir film yaptı. Filmin fragmanını buraya bırakıyorum.
Ayrıca, ABD’de Burning Man’de sanatçıya övgü olarak büyük kırmızı bir haç yerleştirilmiş.
Görüşmek üzere.
Sanırım çoğu ressam gördükleri rüyaları resme dökmeyi ve rüyaların tevsirden çok yaptıkları resimlerle daha anlamlı olacağını düşünür. Frida kahlo, Salvador dali ve daha onlarca sanatçı aynı yolu izlemiş fakat dikkatimi çeken şey Beksinski rüyadan çok gördüğü kabusları resmetmiş ve oldukça korkunç eserler ortaya çıkmış.. Hayat hikayeyisi ise üzücü.. Tekrar hoş geldin…
Farklı derin sürreal ve karanlık. Beksinski’nin normal bir insan olmadığı kesindir..
Bu kadar duyguyu besleyen koca bir gerçek olmalı. Ne bileyim ya travmatik bir çocukluk, ya da kötü yaşam koşulları, ya da zihinsel bir üst farkındalık. Size gelince yazılarını tekrar okumak güzel…
Merêv dikare gelek tiştan vebêje, ku herkes kêm zêde dikare vebêje û têbigihêje, lê çima berhemên xwe wilo dişewitînin?? 😒
Destxweş 👏👏🍀