Çîroka Gulê
Li gor rîwayetê; daristana Pieriayê ya Makedonyayê bi sedsalan e perî jiyane. Periyên ku gelek carî bi cil û bergên spî yên ji tulê pêkhatî ne li xwe kirine û li derdor çemên nêzîk yên daristanê jiyane, rojên xwe bi stranstranê û xwe bi şuştina ava hûnik a çemê derdora daristanê û bidanskirinê ve bihurtine. Di mîtolojiya kevnare ya yewnanî de xwedawenda çîçekê, Chloris de Pieria, di daristanê de dijî û mîna keçikên xwe ji wan periyên ku di daristanê de ne, hez kiribûye.
Chlorisa ku her roj diçe da li çîçekên daristanê venihêre, dîsa rojekê dibîne ku li ser zinarekî periyek razaye. Di destpêkê de dihizire dibêje qey perî razaye, lê nêzîkî lê dike fahm dike ku perî miriye. Li ber vê yekê dikeve û digirî, xwar dibe, çokên xwe datîne erdê û eniya periyê radimûse. Bi ramûsana Chlorisê, periya ku li ser zinêr razaye vediguhere, dibe çîçekeke çilmisî. Chloris çavên xwe digire û li ber Venus digere û Venus hingê tê û Chlorisa ku di nav hêstiran de perîşan bûye hildide dixe nav hembêza xwe, dibe hevparê êş û azara Wê. Venusa ku hest pê dike bê ka çiqas dilê Chlorisê dişewite, nêzê çîçeka çilmisî ya veketî ya li ser zinêr dibe, pelên wê yên tacî difûrikîne û parek ji xweşikahiya xwe dibexşîniyê, periya ku li ser şimêla zirav a dirêj e, vediguherîne çîçekeke rengîn a birq a sor. Lê, digel vê hindê, ew periya ku li ser zinêr razayî ye bêyî çîçekeke çilmisî tu tiştekî nîn e… Ev yek, êşa Chlorisê venahewîne, birîna dilê wê nakewînê.
Bilezûbez li Bacchus digere. Bacchusê ku bi vê yekê dihese, bi qasî Chloris li ber dikeve û hema tê nik wê. Piştî ku qedeheke şarab vedixwe, nêzîkê çîçeka çilmisî dibe. Tevî ku çilmisî ye lê dikeve bin tesîra vê bedewiyê. Xwarê ser dibe da ku bêhn bike hingê fahm dike ku bêhna çîçekê tune. Hingê Bacchus biryar dide, ji bo ku êşa Chloris siviktir bike, bêhneke xweş diyarî wê dike û çîçek mîna nektarên Xwedawendan bêhn dide. Lê tevî xweşikahiya wê û bêhna wê ya xwedayî bêyî çîçeke bêruh a çilmisî ya ku li ser zinêr e tu tiştekî din nîn e… Lewma jî Chloris, ji parçeyeke roj, dest bi bergerînê dike. Lê arezû û daxwazên wê bi tu awayî nagihin Xwedawendê tavê Helios. Lê Xwedawendê bayê Aeolus ê ku di wir re dibihûrî bi dengê wê dihese û bêhneke kûr digire û bi hemû hêza xwe pifê ewran dike, hingê ewr ji hevûdu vedikişin. Nîhayet tav wê dibîne.
Chloris, ji bo tavê li ber Apollonê ku yek caran ji nav ewran xuya dibe, digere. Apollon hingê emir dide da ku tav bêtir bişewqe. Tava ku vedike û bi hemû hêza xwe, tîrêjên xwe li ser rûyê erdê direşîne, ew çîçeka çilmisî ya ku li ser şimêla zirav veketî ye, hingê bi ser xwe de tê, radibe pê û bi hemû xemla xwe perên xwe vedike. Chloris dawiya dawî li Mars digere. Mars yekcar ji nav qada şer tê. Di gurmika wî de birînek heye û xwîn vedide. Wî pêdivî bi lezê heye û hetta keys li hev nehatiye ku doktor li ser birîna wî hûr bibe. Çer tê şûr û mertalê xwe datîne erdê, bi dilhilûkiyekê li periya ku veguheriye çîçekê dinihêre. Li ber serê çîçekê çok datîne û daxwaz dike ji dil ve, da ku mertalek hebe û wê biparêze. Û paşê mûcîzeyek tê pê. Di destiyê gulê de stirihên tûj serî didin. Çîçek ê êdî bikaribe xwe biparêze. Ev jî diyariya Mars e ji bo çîçekê.
Êdî wê pêdivî bi tiştekî din nîn e. Ji wê kêliyê û pê ve, hemû ruhên perî yên ku mirî ne yên di vê daristanê de ne, bi ruhê vê çîçekê vedijîn. Chloris hingê pir kêf dike û navê vê çîçekê “gul” lê dike. Chloris, pê dihese ku li ser bedewiya gulê ya ku dilê meriv pê hê pihêttir lêdide salûx tê dayin, hingê hest pê dike da ku, kes têkilê bedewiyê nebe û wê serjê neke, wê bêhna wê ya nektarîn nequrifîne, destê xwe dirêjê destiyê wê dike, hingê stirihên tûj di destên wê de cit dibin û xwîn dikin, paşê kenekî bêxwê dike. Her weha Chloris, hewl daye da ku xemla heyî ya gulê ya tê xuyakirin ê di nava stirihên wê de were wendabûyin, bide fahmkirin.
Dante Gabriel Rossetti, Venus Verticordia
Di mîtolojiya Îranê de jî, pêşî keybanûya çîçekan, nilufer bûye, paşê çîçekan, ji berk u nilufer pir razaye, giliyê wê bi Xweda kirine, paşê li ser vê yekê Xweda jî çîçekeke ku hê hindik radizê û hê hindik teraliyan dike, diafirîne. Ev wekî gul tê binavkirin. Ji bo xwe ji metirsî talûkeyan biparêze gewdeya wê bi stirihan ve dixemilîne.
Li gor rîwayetê, rojekê gulekê diyarî kurê xwe, Eros dike. Eros jî wê gulê diyarî Xwedawendê bêdengiyê Harpocrates dike, her weha gul bûye sembol û nîşana “hezkirinê”, “bêdengiyê” û ‘’veşariyê’’. Hetta “Di Bin Gulê De” ya ku di Latînî de ye, peyva “Sub Rosa”, “Heke çi bê axaftin, çi bibe dê li wir bimîne.” ye, ew wateya veşarî ji vir hatiye.
Pierre-Auguste Renoir, Bouquet of Roses
Di dîroka nivîskî de agahiyên qeydkirî yên yekemîn ên ku li ser gulê hatine pê, li ser tabletên kîl yên 5 hezar berî niha yên li Mezopotamyayê ne, lê rast hatine. Ji bexçeyên mêwên tirî yên Babîlê, gulên ku dihatin çandin û gihandin, gulrûn û gulav dihatrakirin. Di çîrokên mîtolojîk de, wekî tê salûxdan ku Xwedawendan dest dane hevûdu û gul afirandine ji serdema Helenîstîk wekî bi awayê sîstematîk li serê hatiye sekinandin. Paşê di serdema împaratoriya Romayê de gul û bi kar anîna wê gihaye asta herî bilind. Ji ber bêhnxweşiya wê, di ziyaret, dawet û civînan de bi her awayî gul hatiye bi kar anîn.
Di heman demê de gul, li ser reçeteyên bedewiyê yên jinan hatiye nivîsandin. Romayî di derheqê taybetmendiyên gulavê de hay jê hebûne ku ji antîseptîk û antînaktiryelê re bi kêr hatiye, lewma jî girîngiya ticareta gulê bûye berbiçavtirîn. Gula ku wekî figûra hevpar a Rojhilat û Rojavayê ye, hêla wê ya ku xwe dispêre mîtolojiyê, di vegotinên dîtir de jî bihûriye. Di kultira çandiniyê de bûye hêmaneke gelekî girîng. Berî niha 4-5 hezar sal li Bakurê Ewrûpayê rastî belgeyên gulçandinê û gulgihandinê hatine, tevî vê yekê, vedanên erdî yên ku li Amerîkayê hatin kirin, nêzê eyaletên Colorado û Oregan rastî fosîlên gulên neşaristanî yên berî niha 30 milyon salî hatine. Ji sedsala 13. û vir ve, şitilên ku Xaçiyan bar kirin û anîn welatên Rojhilata Navîn, bi demê re ji Fransayê derbasî Îngilistanê bûye. Li ser gulgihandinê û parzûnkirina wan tecrubeyên gelekî xurt hatine pê, lewma jî sanayiya gulê pir pêş ve çûye.
Ya pêşî, herkes dijminatî dike, çima ez nizanim, ez bawer im ev nivîsa ewçend hêja bi kurdî bû lewma hat hildan, lê ew e dîsa -destên te sax bin- te bar kiriye, sihhet û saxiya te xweş be 🙏🏻
Ji ber pirsgirêkeke teknîkî ya ku bûbû sedemê jêçûna Çîroka Gulê, dîsa hat barkirin.🍀
Neyse ki ben Türkçesini kopyalayıp notlarıma eklemiştim 😁
Gülün Hikayesi
Rivayete göre; Makedonya’daki Pieria ormanında yüzyıllardır periler yaşarmış. Genelde ince beyaz tülden giysileri ile ormanın içindeki ya da ormana yakın olan nehir kenarlarında yaşayan periler, günü şarkı söyleyerek, nehrin serin sularında yıkanarak ve dans ederek geçirirlermiş. Antik Yunan mitolojisinin narin çiçek Tanrıçası Chloris de Pieria ormanında yaşar ve ormandaki perileri sanki kızlarıymış gibi severmiş.
Her gün ormana çiçekleri denetlemeye giden Tanrıça Chloris, yine bir gün ormanda yürürken bir kayanın üzerinde yatan bir peri görür. İlk başta perinin uyuduğunu düşünür ama yanına gidince perinin öldüğünü anlar. Üzüntüsünden ağlamaya başlar ve diz çöküp periyi alnından öper. Chloris’in öpücüğü ile kayanın üzerinde yatan Peri solmuş bir çiçeğe dönüşür. Chloris gözlerini kapatıp, peri için Venüs’e yalvarır ve Venüs gelip göz yaşları içinde Chloris’i kucaklar, O’nun acısına ortak olur. Chloris’in canının ne kadar yandığını hisseden Venüs, taşın üstünde yatan solgun çiçeğe yaklaşıp, nazikçe taç yapraklarını okşar ve ona kendi güzelliğinden bir parça verip, ince uzun bir sap üzerinde duran, parlak kırmızı renkli bir çiçeğe çevirir. Ancak o, bütün güzelliğine rağmen, kayanın üzerinde yatan solmuş bir çiçekten başka bir şey değildir…
Bu; Chloris’in acısını dindirmez ve hemen Bacchus’u arar bulur. Haberi duyan Bacchus bu duruma Chloris kadar çok üzülür ve yanına gelir, bir kadeh şarap içtikten sonra çiçeğe yaklaşan Baccus solmuş görünümüne rağmen, onun güzelliği karşısında büyülenir. Uzanıp kokladığında çiçeğin kokusunun olmadığını fark eder. O anda Bacchus, Chloris’in acısını hafifletmek için, çiçeğe hoş bir koku hediye etmeye karar verir ve çiçek, Tanrılar’ın nektarı gibi kokmaya başlar. Ama güzelliğine ve ilahi kokusuna rağmen, hala kayanın üzerinde yatan solmuş bir çiçekten başka bir şey değildir…
Bunun üzerine Chloris, bir parça güneş için yalvarmaya başlar, ama dilekleri bir türlü güneş Tanrısı Helios’sa ulaşmaz. Ancak ordan geçen rüzgar Tanrısı Aeolus O’nu duyar ve derin bir nefes alıp ciğerlerini havayla doldurduktan sonra tüm gücüyle üfleyip, bulutları dağıtır. Nihayet güneş görünür. Chloris, bulutların arasından görünüp görünüp kaybolan güneş için Apollon’a yakarır ve Apollon güneşe daha çok parlamasını emreder. Güneş parlayıp yeryüzüne ışınlarını yayınca solmuş çiçek uzun ince sapı üzerinde doğrulur ve bütün albenisi ile yaprakları açılır.
Chloris son olarak Mars’ı arar bulur. Mars doğruca savaş alanından gelir. Omzunda bir yara vardır ve kanıyordur. Acelesi vardır ve doktorun yarasına bakmasına bile fırsat bulamamıştır. Gelir gelmez mızrağını ve kalkanını yere bırakıp, çiçeğe dönüşen Periye büyük bir şefkatle bakar. Çiçeğin önünde diz çöken Mars, bütün kalbiyle onu koruyacak bir kalkan diler. Ve sonra bir mucize olur. Çiçeğin sapında keskin dikenler belirir. Artık çiçek kendini koruyabilecektir. Bu da Mars’ın çiçeğe hediyesidir. Artık başka hiçbir şeye ihtiyaç yoktur. O andan itibaren, ormandaki bütün ölü perilerin ruhu bu çiçeğin içine dolar, Chloris kendini sevinçten gülerken bulur ve çiçeğe “gül” adını verir.
Chloris, ormanda gülün dayanılmaz güzelliğinden bahseden fısıltıları duyup, gülün o alımlı, narin ve nektar kokulu güzelliği kadar kendini koruyabilek güçte olduğunu göstermek için, elini gülün sapına uzatır ve onu izleyenlerin önünde elini kesen dikenin acısıyla dönüp onlara acı acı gülümser. Chloris böylece; bazı meraklıları, gülün albenisinin dikenleri arasında kaybolduğuna ikna etmeye çalışmıştır.
İran mitolojisinde ise önceleri çiçeklerin kraliçesi, nilüfer çiçeği iken, daha sonra çiçekler, nilüferi çok uyuduğu için Tanrı’ya şikâyet eder ve bunun üzerine Tanrı da daha az tembel olan ve daha az uyuyan bir kraliçe olarak gülü yaratır ve onu, tehlikelere karşı kendisini koruyabilmesi için dikenlerle donatır.
Rivayete göre Afrodit bir gün bir tane gülü oğlu Eros’a hediye etmiş, Eros da aynı gülü sessizlik Tanrısı Harpocrates’e vermiş ve böylece gül, “sevginin”, “sessizliğin” ve “gizliliğin” sembolü olmuş. Hatta, Latince’de “Gülün Altında” anlamındaki “Sub Rosa” terimi, “Ne konuşulursa, ne olursa, orada kalır.” ifadesinde gizlilik anlamı da buradan geliyormuş.
Yazılı tarihte güle ait ilk kayıtlara, 5 bin yıl önceki Mezopotamya kil tabletlerinde rastlanmış. Babil’in Asma Bahçeleri’nde yetişen güllerden gül yağı ve gül suyu yapılırmış. Mitolojik öykülerde Tanrıların elele verip yarattıkları söylenen gül, Helenistik dönemden itibaren sistematik olarak ele alınmış ve ardından Roma İmparatorluğu Dönemi’nde ise gülün kullanımı doruk noktaya ulaşmıştır. Güzel kokusu nedeniyle davet, ziyafet ve toplantılarda çeşitli şekillerde kullanılan gül, aynı zamanda kadınların güzellik reçetelerine dahil edilmiştir. Romalılar gül suyunun antiseptik ve antibakteriyel özellikleri hakkında bilgi sahibi olduğundan gül ticareti büyük önem kazanmıştır.
Doğu ve Batı’nın ortak figürü olan gül, mitolojiden beslenen yapısıyla farklı anlatılarda yer almış, tarımsal anlamda da oldukça güçlü bir unsur olmuştur. 4-5 bin yıl önce Kuzey Avrupa’da gül yetiştiriciliğine dair belgelerin bulunmasının yanı sıra, Amerika’da yapılan kazılarda Colorado ve Oregon eyaletlerinde 30 milyon yıl öncesine ait fosillerde ilkel güllere rastlanmıştır. 13. yy. dan itibaren Haçlıların Ortadoğu ülkelerinden memleketlerine taşıdıkları gül fideleri, zaman içinde Fransa’dan İngiltere’ye geçmiş, güllerin yetiştirilmesi ve damıtılması konularında büyük tecrübe sahibi olunmuş ve gül sanayi gelişmiştir.
Em bêtir mîtolojiyê dixwazin 🦄
👏👏