Judith at the Banquet of Holofernes – Artemisia, Rembrandt van Rijn

Judith‘in memleketini kurtarmak için Asur Generali‘ni kandırıp öldürmesi, resim sanatında defalarca işlenmiş bir konudur. Samson ve Delilah’ın (Daha önce konuşmuştuk.) hikayesini andıran bu tarihi olayın kahramanı Judith, Yahudiler’in kutsal kadını olarak görülür. Daha önce Artemisia Gentileschi’nin toplumsal baskıya, tecavüze, dini baskıya “Holofernes’in Kafasını Kesen Judith” tablosuyla nasıl cevap verdiğini ve hikayesini anlatmıştım. Buradan okuyabilirsiniz. Orada Judith, Artemisia’nın bizzat kendisi idi.

Rembrandt‘ın eserinde ise Judith, Asur Generali Holofernes‘in kafasını kılıcıyla kesmeden evvel yiyeceği akşam yemeği öncesindeki hali ile resmedilmiş. Heybetli bir kadın formunda gördüğümüz Judith‘in modeli, ressam Rembrandt’ın eşi Saskia van Uylenburgh‘dur.

Bu tablonun senelerce Artemisia’yı anlattığı düşünüldü. Fakat yapılan radyografi taramaları sonucunda  Rembrandt’ın aslında Artemisia’nın değil, Judith’in hikayesini anlattığı kanısına varıldı. Peki ama Rembrandt neden hikayenin can alıcı sahnesi olan kafa kesme olayını değil de Judith’in davette bütün ihtişamıyla oturur haldeki tasvirini çizmek istedi?

Artemisia of Caria

Bu arada efenim, buraya bir anekdot düşmek isterim: Burada sözü edilen Artemisia, hüzünlü hikayesi ile bildiğimiz barok ressamı Artemisia değil. Artemisia veya Artemis, M.Ö. 350 yılına kadar Karya kraliçesiydi. Pers Valisi Mausolus’un eşi ve aynı zamanda kardeşiydi. Güzelliğinin yanında oldukça cesaretli ve ilk kadın amiral olduğu söylenir. Kocası öldükten sonra yönetimi ele alır. Efsaneye göre Artemisia, rahmetli kocası Mausolus’a duyduğu sevgiden dolayı her gün içinde kocasının küllerinin bir kısmının olduğu bir içki içerdi. Kimi kaynaklara göre ise hem kardeşi hem kocası olan Mausolus’dan güç alabilmek için bunu yaptığı söylenir. Rembrandt’ın kompozisyonunda da Artemisia’ya doğru uzatılan bir kadeh görüyoruz, muhtemeldir ki kendisi bu hikayeden etkilendi. İşte tam da bu gönderme/hikayedeki benzerlik nedeniyle bu tablonun senelerce Artemisia’yı anlattığı düşünüldü.

X-ışını görüntüsü iki önemli soruyu gündeme getiriyor. Birincisi, kompozisyon değişikliği ikonografik bir değişiklikten mi yoksa üslupsal nedenlerden mi kaynaklanıyor? Figürün Artemisia olarak yorumlanması taraftarları, X-ışını görüntüsünün arka planında hizmetçi tarafından tutulan nesneyi Mausolus’un küllerinin düştüğü bir tabak ya da kadeh olarak kabul ederler. Tabloyu gerçekten Rembrandt mı yaptı, değişikliğe uğradı mı, Judith mi Artemisia mı, tartışmaları devam ediyor.

Tabloyu inceleyecek olursak:

Sahnenin ikonografik yorumu: Holofernes ziyafetindeki Judith. Tabloya ilk bakışta, yakutlar, safirler, inci bileklikler, gösterişli bir kadın görüyoruz. Bir dizi inci ve altın zincirle süslenmiş saçları, Judith’in omuzlarına dökülüyor.

Judith’in görkemli kıyafetleri, yine zengin giyimli bir hizmetçinin ona uzattığı lüks kadeh, perdeler (artık görünmüyor) ve çuvallı yaşlı hizmetçi kadın. Şimdi ortaya çıkan ikinci soru, kompozisyon değişikliği Rembrandt veya atölyesi tarafından mı yapıldı yoksa daha sonraki bir döneme mi ait?

Bir kitap görüyoruz: Judith’in Holofernes’in kampına vardıktan sonra önüne getirilen İncil bu. Judith, İspanyollara karşı vatanseverlik iddialarını en iyi şekilde simgeleyen İncil’deki kadın kahramanlardan biriydi, muhtemelen buna bir dokunuş söz konusu.

Sırtı bizlere dönük olarak Judith’in önünde diz çöken, ancak profilde kayıp olan hizmetçi kız, ona şarap içeren altın bir sap üzerine monte edilmiş bir kadeh sunuyor.

Soldan giren ışık, doğrudan oturan kadının vücuduna düşüyor ve beyaz önlüğü güçlü bir parıltıya dönüştürüyor, bu da yansımasıyla hizmetçi kızın, kadehin ve kitabın profilini aydınlatıp, gerisini yarı karanlıkta bırakıyor. Arka plan çok karanlık, o bölgede kullanılan pigmentlerin kimyasal olarak parçalanması ya da on dokuzuncu yüzyılın sonlarında veya yirminci yüzyılın başlarında gerçekleştirilen restorasyon nedeniyle büyük ölçüde kaybolduğu söyleniyor. Bugün açıkça görülebilen tek şey, oturan kadın ile kadehli genç kız arasında kalan yaşlı bir hizmetçi kadın figürüdür; beyaz bir başörtüsü takıyor ve iki eliyle sol tarafında bir ipin asılı olduğu bir bez tutuyor. Bu, Holofernes’in kafasını kestikten sonra içine koyacakları bez olmalı.

Judith‘in oturduğu ve onu yüksekte gösteren koltuğun kolunda ressamın imzası görünüyor. Fakat dikkat ettiyseniz imzada “d” harfi eksik. Bu da eserin gerçekten Rembrandt‘a ait olup olmadığı konusunda tartışma yaratan bir detay.

Detaycı sanatseverlere sevgiler. Görüşmek üzere.

https://www.museodelprado.es/en/the-collection/art-work/judith-at-the-banquet-of-holofernes/08f69e61-f7c5-43f9-a76d-b24fbdc63681